Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникациялар давлат қумитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Сурхондарё вилояти. Республиканинг энг жанубида жойлашган бўлиб, 
Амударёнинг ўнг ирмоғи Сурхондарё ҳавзасини ташкил этади. Сурхондарё 
вилоятининг майдони 20,8 минг кв. км бўлиб, республика ҳудудининг 4,7% 
ни ташкил этади. Аҳолиси 1,3 млн. дан ортиқ. Ҳавзанинг табиий чегараси 
шимолда Хисор, шарқда Боботоғ, ғарбда Кўхитонг тоғлари, жанубда эса 
Амударё билан чегараланиб туради. Вилоятнинг рельеф тузилишидаги 
умумий қиялик шимолдан жанубга томон пасайиб боради. Бошқа вилоятлар 
ҳудуди каби Сурхондарё вилоятида ҳам кўчкилар икки сабабдан юзага келиб, 
қайд қилинган тоғларнинг ёнбағирларида кенг тарқалган. Вилоятдаги энг 
йирик Жанубий Сурхон сув омбори атрофида ҳам жарланиш билан кўчкилар 
уйғунлашиб кетганлигини кўрамиз. Сув омборининг шимоли-ғарбий 
томонида бу ҳодисаларнинг аксарият кўпрок учрашини кузатишимиз 
мумкин. Вилоятлар ичида Сурхондарё Орол ҳавзасидаги йирик дарё 
(Амударё) атрофидаги қирғоқни ювиш ва ўпирилиш ҳодисалари нисбатан 
кўпроқ учраши билан ажралиб туради. Кўчкиларнинг ерга техник ишлов 
бериш натижасида юзага келадиган тури Шеробод ботиқлигининг марказий 
ва шимолий қисмларида кўпроқ учрайди. Ҳозирги вақтда воҳадаги 
автомобил йўлларини қуриш ва мавжуд йўлларни кенгайтириш ишлари 
натижасида ҳам кўчкиларнинг бироз кўпайганини кўриш мумкин. 
Ўпирилиш-кўчки жараёни Қайроқсойнинг жануби-ғарбий томонларида кенг 
тарқалган. Бу жойлардаги лёсс қатламлари дарёнинг (Сурхондарё) ўнг 
қирғоғида нисбатан кўпроқ бўлгани учун намгарчилик таъсирида ер кўчиши 
тез ривожланмоқда. Сурхондарё вилояти фавқулодда вазиятлар бошқармаси 

---

57 
ходимлари олиб бораётган саъй-ҳаракатлари натижасида кўчкидаи зарар 
кўрган хўжаликлар деярли йўқ. Аммо, кейинги 40 йилликдаги хавфли 
геологик ҳодисалардан кўриниб турибдики, кўчкилар кўпайиб бормоқда, 
яъни 90-йиллардаги кўчкилар сони 80-йилларга нисбатан уч баравар ортган.