Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот

ТУРЛИ БОЗОР ШАРОИТЛАРИДА РАҚОБАТ ВА НАРХНИНГ ШАКЛЛАНИШИ


Режа:
1. Рақобатнинг моҳияти, шакллари ва усуллари.
2. Монополияларнинг иқтисодий асоси ва уларнинг турлари.
3. Ўзбекистонда рақобатчилик муҳитининг вужудга келиши ва монополияга қарши қонунчилик.
4. Нархнинг мазмуни, вазифалари ва турлари.
5. Нарх сиёсати ва унинг Ўзбекистонда амалга оширилиш хусусиятлари.

Бозор иқтисодиёти ривожланиб бориши билан рақобатчилик муносабатлари ҳам такомиллашиб, ўз шаклларини ўзгартириб боради. Мамлакатимиз Президенти И.А.Каримов рақобатнинг бозор иқтисодиётидаги аҳамиятини кўрсатиб, «Рақобат бўлмаса, бозор иқтисодиётини барпо этиб бўлмайди. Рақобат - бозорнинг асосий шарти, айтиш мумкинки, унинг қонунидир», деб таъкидлайди.¹

Нарх – бозор механизмининг муҳим таркибий унсурларидан бири. У ўзининг вазифалари орқали барқарор иқтисодиётнинг шаклланиши ҳамда самарали амал қилишига, бозор мувозанатининг таъминланишига, миллий даромаднинг иқтисодиёт турли тармоқ ва соҳалари, хўжалик юритувчи субъектлари бўйича тақсимланишига, аҳолининг ижтимоий жиҳатдан ҳимоя қилинишига шароит яратади. Шунингдек, у ишлаб чиқарувчиларни рағбатлантириб, соғлом рақобат муҳитининг яратилишига катта таъсир кўрсатади. Ушбу мавзуда биз нархнинг иқтисодий мазмуни ва вазифалари, шаклланиш тамойиллари ва унинг даражасига таъсир кўрсатувчи омиллар, нарх турлари билан бир қаторда давлатнинг нарх сиёсати ва унинг Ўзбекистондаги ўзига хос жиҳатларини ҳам кўриб чиқамиз.


1. Рақобатнинг моҳияти, шакллари ва усуллари

Рақобат кўп қиррали иқтисодий ҳодиса бўлиб, у бозорнинг барча субъектлари ўртасидаги мураккаб муносабатларни ифодалайди. Рақобат – бозор субъектлари иқтисодий манфаатларининг тўқнашувидан иборат бўлиб, улар ўртасидаги юқори фойда ва кўпроқ нафлиликка эга бўлиш учун курашни англатади.

Бу муносабатларни қийматнинг меҳнат ва нафлилик назарияларини синтез қилиш усулини давом эттирган ҳолда қуйидаги кўринишда ифодалаш мумкин (1-чизма).
Рақобатнинг мазмуни унинг вазифаларини кўриб чиқиш орқали янада кенгроқ намоён бўлади.
Ҳозирги бозор иқтисодиётида рақобатнинг қуйидаги асосий вазифаларини ажратиб кўрсатиш мумкин:

1. 
   тартибга солиш вазифаси;
   
2. 
   ресурсларни жойлаштириш вазифаси;
   
3. 
   инновацион вазифа;
   
4. 
   мослаштириш вазифаси;
   
5. 
   тақсимлаш вазифаси;
   
6. 
   назорат қилиш вазифаси.
   

Истеъмолчи ва харидорлар ўртасида

Рақобат

Кўпроқ нафлиликка
эришиш

Кўпроқ фойда
олиш

Асосий
мақсадлари







Ишлаб чиқарувчи ва сотувчилар ўртасида