556
rivojlanmaydi deb ta'kidlaydilar. Ammo, bunga qaramay, ba'zi tahlilchilar B2C
yana gullab-yashnashi va o'sishda davom etishini taxmin qilmoqdalar. B2C e-
tijorat modelining namunasi www.necx.com bo'lib, u ommaviy ravishda sotib
olingan materiallarga kirish imkoniyatini beradi va xaridorlarga qayta sotadi.
C2B (Customer-to-Business) e-tijorat amalda kamdan-kam uchraydi, ammo
nazariy jihatdan bu xaridor mahsulot yoki xizmatni korxonaga
sotishni istashini
anglatadi. Mijozlar har xil tovarlar yoki xizmatlar uchun o'z narxlarini berishadi.
Kompaniyalar iste'molchilar talablarini hisobga olishadi va talab bo'yicha taklif
qilishadi. Mijoz takliflarni ko'rib chiqadi va kerakli kompaniyani tanlaydi. C2B
xaridorlarga do'konga bormasdan turib har qanday joydan to'lovlarini Internet
orqali to'lashga imkon beradi. Ushbu turdagi e-tijorat modelining namunalari
www.fotolia.com bo'lib, u yerda fotosuratchilar va dizaynerlar o'z ishlarini
kompaniyalarga sotish uchun taklif qilishadi. Google Adsense kabi internet-
reklama saytlari, www.surveyscout.com kabi onlayn anketalar, odamlar
kompaniyalarning so'roviga javob berish uchun xizmatni
taklif qilishadi va
kompaniyalar ushbu xizmat uchun o'sha shaxslarga pul to'laydilar.
C2C (Customer-to-Customer) Bu odamlar o'rtasida qariyb 1995-yildan beri
har kuni sodir bo'ladigan bitimlar. Bu uchinchi tomon orqali mijozlar o'rtasidagi
operatsiyalarni osonlashtiradi. Ushbu turdagi e-tijoratning yaxshi namunasi eBay
kabi kim oshdi savdosi veb-saytlari bo'lib, u yerda xaridorlar PayPal kabi onlayn
to'lov tizimlaridan foydalangan holda sotib olishlari va pulni Internetga qulay
tarzda yuborishlari va olishlari mumkin.
Elektron tijorat modellarining asosiy afzalliklari:
‒ Samaradorlik: e-tijorat modellari korxona biznes samaradorligini bir necha
jihatdan yaxshilaydi. Ular onlayn mijozlar uchun qidiruv xarajatlarini kamaytiradi
va narxlar bilan birga ularga batafsil ma'lumot beradi. Ular samaradorlik,
xavfsizlik va tranzaksiya tezligini oshirish orqali mijozlarni biznes yuritishga
undaydi.
Bundan tashqari, u teskari marketingni
amalga oshirishga imkon beradi,
shu orqali xaridorlar o'zlari xohlagan xaridlarini sotuvchilar o'rtasida savdoga
qo'yishadi, bu esa teskari kim oshdi savdosi deb ataladi. E-tijorat modellari
kompaniyalar uchun inventarizatsiya va marketing xarajatlarini kamaytiradi.
‒ Imtiyozli sotish: kompaniyalar hozirgi xaridorlarga avvalgi xaridlari asosida
yangi mahsulotlarni ilgari surish orqali o'z mahsulotlarining qiymatini yaratishni
ko'paytirishi mumkin, bu mijozning kompaniyaga bo'lgan ishonchini oshiradi va
mijozning raqobatchilarga o'tish ehtimolini pasaytiradi.
‒ Qo'shimcha: kompaniya o'z mahsulotlarini boshqa mahsulotlar bilan
to'ldirish orqali qiymat yaratilishini oshirishi mumkin. Mijozlar ko'proq oddiy
mahsulotlarni sotib olsalar, narxlaridan qat'iy nazar, qo'shimcha mahsulotlarni
sotib olishadi. Bundan tashqari, kompaniya o'z mahsulotini boshqa yetkazib
beruvchilarning qo'shimcha mahsulotlari bilan birlashtirishi mumkin. Savdo
amalga oshirilgandan so'ng, e-tijorat modeli xaridorga sotib olingan mahsulotga
tegishli qo'shimcha mahsulotlarni taklif qilishi mumkin.
557
‒ Mijozlarni qulflash: mijozni uzoq vaqt davomida kompaniyaga qaramligini
saqlab qolish, mijozni takroriy operatsiyalarda kompaniya bilan o'zaro
munosabatda bo'lishga undagan holda majbur qilish.
‒ Mijozlarning qoniqishi: Internet-mijozlarning xizmat takliflaridan
qoniqishini oshirish. Bu xizmatlarning sifati va tranzaksiyalar hajmini yaxshilaydi,
shu bilan birga shikoyatlar sonini kamaytiradi.
‒ Tezlik: aloqalarni rivojlantirish tranzaksiyalarni deyarli bir zumda bajarishga
imkon beradi. Pul o'tkazmasi yoki katalog pochta orqali yetkazib berilishini kutish
uchun uzoq vaqt kutishning hojati yo'q.
‒ Imkoniyat: onlayn xizmatlardan istalgan vaqtda, kechayu kunduz va har
qanday joydan foydalanish mumkin.
Umuman olganda, e-tijorat modellari katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta
ishlash uchun xizmat ko'rsatish vositalarni taqdim etadi, bu xavfsizlik, ishonchlilik,
foydalanuvchilarga
qulaylik, arzon narxlar, mavjudlik va xususiylashtirishga
yordam beradi, bu e-tijoratning rivojlanishiga xizmat qiladi.
Xulosa qilib shuni aytishimiz joizki, hozirgi kunda rivojlanib kelayotgan
elektron tijorat modellari Internetdan o'z bizneslarini yuritish va daromad olish
uchun foydalanadilar. Ular oddiy matnga asoslangan veb-saytlardan hozirgi
xaridorlariga xizmat ko'rsatish va peshqadamlik yaratish uchun internet va mobil
texnologiyalardan foydalanadigan interaktiv e-tijorat markazlariga qadar ishlab
chiqilgan. Ba'zi xizmatlar
va mahsulotlar Internet orqali, boshqalari esa ushbu
modellar asosida taqdim etilmasligi mumkin. Internet orqali taqdim etiladigan
xizmatlarga masofaviy o'qitish, moliyaviy xizmatlar, pensiya xizmatlari, yuridik
xizmatlar, yangiliklar va konsalting xizmatlari, parvoz, avtobus va poezd transporti
haqida ma'lumot xizmatlari va boshqalar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: