Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

Jo natuvchi
Qabul qiluvchi
1-rasm. Simmetrik shifrlash tizimi 
Ochiq matn
Ochiq kalitli 
shifrlash
Shifrlangan 
matn
Ochiq kalitli 
deshifrlash
Deshifr-
langan 
matn
Kalit
Shaxsiy 
kalit
Jo natuvchi
Qabul qiluvchi
Ochiq kalit
2-rasm. Assimmetrik shifrlash tizimi 
Optik shifrlash. Shifrlash asl ma'lumotni shifrlangan matnga kodlash orqali 
ma'lumotlarni uzatishni himoya qiladi. Elektron sxemalar bilan taqqoslaganda 
optik ishlov berish va uzatish moslamalari kamroq kechikish va yuqori tezlikka 
ega. Optik shifrlashning yana bir afzalligi shundaki, tolaga asoslangan qurilmalar 
elektromagnit to’lqin yaratmaydi. Toladagi signal elektromagnit signalni 
chiqarmaydi va tashqi elektromagnit to’siqlarga tiqilib qolmaydi. Garchi, elektron 
shifrlash bilan taqqoslaganda, optik shifrlash cheklangan funktsiyaga ega bo'lsada, 
u hali ham kuchli xavfsizlik va yuqori tezlikni talab qiladigan sohalarda muhim 

---

346 
ro’l o'ynaydi. Optik shifrlash uzatuvchi va qabul qilgich o'rtasida kalit taqsimoti 
bilan birga shifrlash va parol deshifrlash jarayonini ham o'z ichiga oladi (3-rasm). 
3-rasm. Optik shifrlash uchun sxematik diagramma 
Optik CDMA. Optik CDMA “0” va “1” bitlarni ifodalash uchun kod 
naqshidan foydalangan holda ma'lumotlarning maxfiyligini himoya qiladi. Turli xil 
(ortogonal) kodlarga ega bo'lgan bir nechta foydalanuvchilar bir vaqtning o'zida 
ma'lumotlarni uzatish uchun bitta kanalni baham ko'rishlari mumkin. Optik CDMA 
ikki toifaga bo'linishi mumkin: izchil optik CDMA va izchil bo'lmagan optik 
CDMA. Oddiy izchil optik CDMA tizimida spektral-fazali kodlash qo'llaniladi, bu 
esa transmitterdagi (uzatuvchidagi) kogerent spektral komponentlarga har xil 
o'zgarishlar siljishini beradi. Signalni dekodlash uchun qabul qilgichda 
birlashtiruvchi bosqich qo'llaniladi. Odatda bir-biriga mos kelmaydigan optik 
CDMA sxemasi to'lqin uzunligini o’tish vaqtini yoyish (WHTS) deb ataladi. 
WHTS kodlar ketma-ketligini ko'rsatish uchun har xil to'lqin uzunliklarida 
tutashgan impulslardan foydalanadi (4-rasm). Har bir kod ketma-ketligi ichida har 
bir zarba har xil kechikishga ega va har bir bitda har xil vaqt chipini egallaydi. 
Kerakli kodlar ketma-ketligini qabul qiluvchi avtokorrelyatsiya nuqtasi (ACP) 
hosil qilish uchun turli xil impulslarning kechikishini qoplaydi. Xuddi shu 
kechikish kompensatsiyasini boshqa keraksiz kodlar qatoriga qo'llash o'zaro 
bog'liqlik funktsiyasini hosil qiladi va kodlarning ortogonal xususiyati tufayli bu 
ko'p kirishga xalaqit beradi (MAI). Signal-shovqin (SNR) nisbatini yaxshilash 
uchun MAIni bostirish uchun optik chegara ishlatilishi mumkin [3]. 
Uzatuvchi 
Multiplekslangan kodlar Qabul qiluvchi
4-rasm. To'lqin uzunligini o’tish vaqtini tarqatuvchi optik CDMA uchun sxematik diagramma 
(ACP: avtokorrelyatsiya nuqtasi; MAI: ko'p martalik aralashuv) 
Adabiyotlar 

---

347 
[1] Ben Vu, J. Shastri and R. Prucnal, “Secure Communication in Fiber-Optic Networks,” 
Proc. Emer. Trends in ICT Security, 2014, pp. 173-183. 
[2] W. Salim and R. Mahdi, “Data Security inside Optical Communication Networks 
through Encoding and Steganography,” Proc. 1 st Int’l. Conf. on Pure Science, Vol.1660,
Sep. 2020. 
[3] K. Kravtsov, PR. Prucnal and MM. Bubnov, “Simple nonlinear interferometer-based all-
optical thresholder and its applications for optical CDMA,” Proc. Opt Express, 2007.