Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

Server qism: 
int main() 
{ 
key_t key; 
struct mybuf { 
long mtype; 
char mtext[81];} ; 
struct mybuf buf;int fd; char text[81]; 
int textLen; 
printf("Yozuv kritish\n"); cin>>text; 
textLen=strlen(text); 

---

213 
if((key=ftok("client.out",'a'))==-1 ){ 
perror("Kalitni yaratishda xatolik"); 
return 1;} 
if((fd=msgget(key, IPC_CREAT|0644))==-1) { 
perror("Navbat yaratishda xatolik"); 
return 1;} 
strncpy(buf.mtext, text, textLen); 
buf.mtype=1L; 
if((fd=msgsnd(fd, &buf, textLen,0))==-1) { 
perror("Xabarni yuborishda xatolik"); 
return 1;} 
return 0;} 
Klient qism: 
int main() 
{ 
key_t key; 
struct mybuf { 
long mtype; 
char mtext[81]; 
} ; 
struct mybuf buf; 
int fd; 
char text[81]; 
int textLen; 
if((key=ftok("client.out",'a'))==-1 ){ 
perror("Kalit yaratishda xatolik"); 
return 1; 
} 
if((fd=msgget(key, 0666|IPC_CREAT))==-1) { 
perror("Navbat yaratishda xatolik"); 
return 1;} 
if((fd=msgrcv(fd, &buf, 80, 0, 0))==-1) { 
perror("Xabar qabul qilishda xatolik");
return 1; 
} 
FILE * f = fopen("file.txt", "a");
fprintf(f, "%s",buf.mtext); 
fclose(f); 
return 0; 
} 
 

---

214 
 
1-rasm. Dastur ishlash jarayoni; 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, UNIX oilasiga mansub tizimlarda xabarlardan juda 
samarali foydalangan holda turli muammoli masalalarni yechish mumkin. Ularga misol qilib 
hozirda axborotlashtirishni avtomatlashtirishda qo’llaniladigan billing tizimlarini yaqol 
keltirishimiz mumkin. 
AXBOROT TIZIMLARINING BOSHQARUVDAGI O’RNI 
 
Kadirov M.M. (TDTU, AT kafedrasi katta o’qituvchi) 
Sagatova S.M. (TDTU, talaba) 
Axborot tizimlari jamiyat paydo bo’lgan paytdan boshlab mavjud bo’lgan, chunki 
rivojlanishning turli bosqichida jamiyat o’z boshqaruvi uchun tizimlashtirilgan, oldindan 
tayyorlangan axborotni talab etgan. Bu ayniqsa ishlab chiqarish jarayonlari - moddiy va madaniy 
nе’matlarni ishlab chiqarish bilan bog’lik jarayonlarga tеgishlidir. Chunki ular jamiyat rivoji 
uchun xayotiy muxim axamiyatga ega. Iqtisodiy axborot tizimi nima ekanligini tushunib olish 
uchun eng avvalo uning iqtisodiy ob’еktini boshqarish tizimidagi tutgan o’rnini aniqlab olish 
lozim. Bu ob’еkt moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish bilan bog’lik. 
Axborot tizimi – qo’yilgan maqsadlarga erishish yo’lida axborotni to’plash, saqlash, 
ishlov berish va chiqarishda foydalaniladigan vositalar, usullar va xodimlarning o’zaro bog’liq 
majmui. 
Axborot tizimining maqsadi – muayan professional faoliyat bilan bog’liq bo’lgan 
professional axborot ishlab chiqarish. Axborot tizimlari har qanday sohadagi vazifalarni hal 
qilish jarayonida zarur bo’ladigan axborotni to’plash, saqlash, ishlov berish, chiqarib berishni 
ta’minlaydi. 
Axborot tizimini texnik jihatdan tashkilotni boshqarish va qarorlarni qabul qilishni 
quvvatlashda axborotlarni taqsimlash, saqlash va jarayonni tashkillashtirishning o’zaro bog’liq 
majmui sifatida ta’riflash mumkin. Axborot tizimlari qarorlarni qabul qilishni quvvatlash, 
muvofiqlashtirish va boshqarishni tashkilashtirishdan tashqari qo’shimcha sifatida menedjerlarga 
ish jarayonlarini taxlil qilish, murakkab soxalarni vizualshtirish va yangi maxsulotlarni ishlab 
chiqishda ko’mak beradi. 
Axborot tizimlari tashkilotning tasarufiga va umumiy muhitiga kiruvchi insonlar, joylar 
va narsalar haqidagi axborotlardan tashkil topadi. Axborot sifatida insonlarga foydali va kerakli 
bo’lgan ma’lumotlarni shaklantirilgan holati tushuniladi. Ma’lumotlar boshlang’ich holatida xom 

---

215 
ashyo ko’rinishida bo’lib, u kerakli shaklga keltirilganidan so’ng tashkilotdagi xodimlar uchun 
tushunarli ko’rinishga ega bo’ladi. Misol sifatida, supermarketlarning kassalarini keltirish 
mumkin. Supermarketlarning kassalarida millionlab maxsulotlarning shtrix kodlari ko’riladi, 
sababi shtrix kod qaysi maxsulotga tegishliligini bilish maqsadida. Bu esa maxsulotlarni sonini 
sanashda va taxlil qilishda katta yordam beradi. Masalan qaysi do’konda va savdo territoriyasida 
qancha idish yuvush vositasi k’op sotilganini bilish, qancha summada pul tushgani haqidagi 
axborotlarni yig’ish imkonini beradi. 
Axborot tizimlari xom ashyo axborotlarni qayta ishlashda kompyuter texnologiyalaridan 
foydalanadi. Elektron hisoblash mashinalari va da’sturiy vositalar zamonaviy axborot 
tizimlarining texnik fondi xisoblanadi. Kompyuter axborotlarni saqlash va qayta ishlash uchun 
xizmat qiladi. Kompyuter dasturlari yoki dasturiy ta’minotlar komyuterlarda qayta ishlashda 
amaliy qo’llanmalar hisoblanadi. Kompyuter dasturlarini yahshi bilish tashkiliy muammolarni 
loyihalashda katta yordam beradi, lekin kompyuterlar axborot tizimlarining bir qismi hisoblanadi 
xolos. 
1-rasm. Axborot tizimida ma’lumot va axborotlar[1]
Axborot tizimlari uch bosqichda axborotni ishlab chiqaradi, shu asosida tashkilotdan 
qarorlarni qabul qilish, jarayonlarni boshqarish, muommolarni taxlil qilish va yangi 
maxsulotlarni ishlab chiqish talab etiladi. Bu bosqichlar kiritish, qayta ishlash va chiqarish 
xisoblanadi. 
2-rasm. Axborot tizimining funksiyalari 

---

216 
Kiritish qismi tashkilotning o’rab turuvchi ichki yoki tashqi muhitidan xom ashyoni 
yig’ish jarayoni o’z ichiga oladi. Xom ashoyoni qayta ishlash kerakli shaklga keltirish holatiga 
nisbatan tushiniladi. Tayyor maxsulot qayta ishlangan axborotni kerakli foydalanuvchilarga 
beradi. Axborot tizimlari qayta aloqa bo’lishini talab etadi, chunki ishlab chiqilgan maxsulotni 
taxlil qilish va xatolarini tuzatish maqsadida tashkilot xodimlariga qaytarish imkoni bo’lishi talab 
etiladi. 
Misol sifatida Disney tizimlarini keltirish mumkin. Disney tizimlari olomonni boshqarish 
uchun foydalaniladi. Xom ashyo ma’lumotlari sifatida aviyaliniya buyurtmalari, 
mehmonxonadan joylarni band qilib qo’yish, sanalar bo’yicha ma’lumotlar va parkda o’rnatilaga 
videokameradagi yozuvlarni taxlil etish jarayonlari kiradi. Kompyuterlar ushbu ma’lumotlarni 
saqlab turadi va qayta ishlaydi, sababi tashrif buyuruvchilarni sonini bilish, restorandagi va 
ko’ngil ochar joylardagi bo’sh o’rinlarni xisoblab borishda qo’llaniladi. Tizim qancha mijozlarni 
kelayotganini, joylarning to’lib ketishini oldini olish imkoniyatlarini ko’rsatib turadi. Tizim 
mehmonlarning sonini, kutib turganlar sonini, mijozlarning do’konlarda va restoranlarda 
ishlatgan o’rtacha pullari to’g’risidagi muhim axborotlarni etkazib beradi. Bu ma’lumotlarni 
qayta ishlash tizimlari Disney kompaniyasiga parklarni boshqarishda katta yordam beradi. 
Adabiyotlar 
1. Kenneth C. Laudon, Jane. P. Laudon. Management Information Systems: Managing the 
Digital Firm, 13th Edition, Pearson Education, USA 2014. p 45-46.