Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
 
 
 
 
 

---

209 
Q TESTINI O’TKAZUVCHI DASTURIY TA’MINOTNING MANTIQIY 
STRUKTURASINI ISHLAB CHIQISH 
 
Xodjayev Sh.T. TATU Samarqand filiali
 
Keyingi yillarda O’zbekiston Respublikasida bilimlarni baholashning reyting tizimiga 
o’tish, ta’lim Binobarin, normal diagnostik ish jarayoni boshqaruvchiga bo’lg’usi mutaxassis 
shaxsining professional sifatlarini bilish va rivojlantirishga yordam beradi. Faqat to’g’ri, ilmiy-
asoslangan tashxis asosida hodisa va jarayonning bo’lg’usidagi holatini prognozlash va tashxiz 
qilish mumkin. 
Mazkur ishni bajarish jarayonida G.Ayzenkning IQ testlari to’plami va natijalarni 
baholash grafigidan foydalanilgan. G. Ayzenkning IQ testi yosh guruhi bo’yicha 18 yosh va 
undan katta bo’lganlar uchun mo’ljallangan bo’lib, bu test bo’yicha eng yuqori ko’rsatkich 180 
ni tashkil etadi. Quyida keltirilgan grafikda o’tkazilgan test natijasiga ko’ra topilgan to’g’ri 
javoblarni IQ ko’rsatkichiga mosligi ko’rsatib o’tilgan (1-rasm). 
1-rasm. G.Ayzenkning IQ ni aniqlash grafigi 
Test o’tkazish natijasida olingan natijalarni sifat va miqdor jihatdan qayta ishlashda 
mazkur grafikni quyidagicha tartibda o’qish va foydalanish talab qilinadi: 
1.Grafikning vertikal o’qi IQ darajasini ko’rsatuvchi koeffitsent sonlaridan tashkil 
topgan. 
2. Grafikning gorizontal o’qi IQ aniqlash testi bo’yicha topilgan to’g’ri javoblar sonini 
ko’rsatuvchi sonlaridan tashkil topgan. 
3. Test o’tkazilgach olingan to’g’ri javoblar sonini gorizontal o’q bo’cha belgilab, bu 
nuqtaga gorizontal bo’yicha perpendikulyar o’tkazamiz. O’tkazilgan perpendikulyar chiziqning 
grafik bilan kesish nuqtasidan vertikal o’qqa nisbatan perpendikulyar o’tkazamiz. Vertkal o’qqa 
nisbatan perpindikular bo’lgan chiziqning vertikal o’q bilan kesishish nuqtasi test 
topshiruvchining IQ darajasini ko’rsatadi. Masalan, grafik bo’yicha testdan to’g’ri topilgan 
javoblar soni 10 ta bo’lsa, unga mos IQ 100 ga teng bo’ladi. 
4.Olingan IQ ko’rstakichini baholashda quyidagi shkaladan foydalaniladi: 
a) 90 dan kam bo’lsa intellektual salohiyati past darajada; 
b) 90-100 oraligidagi IQ – intellektual salohiyati o’rtacha; 
c) 110 va undan yuqori bo’lsa, intellektual salohiyati yuqori ekanligi anglanadi [2]. 
Inson intellektual salohiyatni baholashda IQ testini o’tkazuvchi dasturiy ta’minotidan 
shaxsiy kompyuter tizimiga joylashtirilgan holda foydalaniladi va shu nuqtai-nazardan uning 
mantiqiy strukurasi ishlab chiqiladi.
Dasturiy ta’minot ma’lumotlar bazasi va ushbu ma’lumotlar bazasi bilan ish ko’radigan 
dastur loyihasidan tashkil topgan. 

---

210 
2- rasm. Dasturiy ta’minot va ma’lumotlar bazasinig o’zaro aloqadorligi 
Dasturiy ta’minotdan foydalanishda har doim ushbu yagona ma’lumotlar bazasiga 
murojaat qilinadi. Shu tufayli barcha foydalanuvchilar bitta ma’lumotlar bazasini 
shakllantiradilar. Shuning uchun bunday texnologiyaga asoslangan dasturiy ta’minotlar biron - 
bir ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi bilan ishlaydi. Bu jarayonda dastur loyihasining 
ma’lumotlar bazasiga ulanish qismidagi parametlar qiymatlarini tahrirlash zarur, ya’ni 
ma’lumotlar bazasiga kirish huquqi berilgan ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimining 
foydalanuvchisi nomi va paroli hamda ma’lumotlar bazasini nomi ko’rsatiladi. 
Dasturiy ta’minot foydalanuvchilari quyidagi turlarga bo’linadi: 
• Administrator – dasturiy ta’minot ichida barcha ma’lumotlarni nazorat qilish huquqiga ega 
foydalanuvchi turi; 
• Testdan o’tuvchi – dasturiy ta’minotdagi test savollari ma’lumotlarini ko’rish va javob 
kiritish huquqiga ega foydalanuvchi turi; 
Foydalanuvchilar turlari bo’yicha dasturiy ta’minotning mantiqiy strukturasi quyidagicha 
bo’ladi (3-rasm) : 
3- rasm. Dasturiy ta’minotning mantiqiy chizmasi 
Testdan o’tish jarayonining mantiqiy strukturasi quyidagicha bo’ladi: 
Ma’lumotlar 
bazasi 
Dasturiy 
ta’minot 
Ma’lumotlarni 
yozish 
Ma’lumotlarni 
o’qish
Ha 
Yo’q 
BOSHLASH 
Dasturga 
kirish 
(Avtorizat
siya) 
Test 
savoliga 
javob 
berish 
Oxirgi test 
savolimi? 
Testni 
tugatish 
TAMOM 

---

211 
4- rasm. Testdan o’tish jarayoni mantiqiy chizmasi 
Dasturiy ta’minot yaratilishida psixolog G.Ayzenkning IQ testlari to’plamidan test bazasi 
shakllantirib olinadi. Testlash natijalari asosida IQ ko’rstakichini baholashda quyidagi shkaladan 
foydalaniladi [2]: 
a) 90 dan kam bo’lsa intellektual salohiyati past darajada; 
b) 90-100 oraligidagi IQ – intellektual salohiyati o’rtacha; 
c) 110 va undan yuqori bo’lsa, intellektual salohiyati yuqori ekanligi anglanadi. 
Yuqorida keltirilgan keltirilgan 1- rasmdagi grafikga asosan test natijasini baholashning 
mantiqiy srukturasi quyidagicha bo’ladi:
5- rasm. test natijasini baholashning mantiqiy srukturasi. 
Bu yerda N harfi bilan bitta test topshiruvchi kishining 40 ta savoldan qancha qismiga 
javob berganligini ko’rsauvchi miqdor saqlanadi. 
G.Ayzenkning har bir testlar to’plamida 40 tadan savol mavjud bo’lib, mazkur dasturiy 
ta’minotni yaratilishida asos qilib olingan.