Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
МИЖОЗЛАР БИЛАН ЎЗАРО АЛОҚАЛАРНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМИ 
А.С.Умаров (ТАТУ),
А.И.Абдуллаев (ТАТУ, ассистент)
CRM – тизим сотиш бўйича мижоз маълумотлар базасини бошқаришда менежерлар 
учун қулай воситаларни тақдим этади. мижозлар билан муносабатларнинг барча 
босқичларини, сотиш ва бошқа қилинган ишлар натижаларини, шунингдек, 
лойиҳалаштириш учун ва уларнинг фаолиятини ташкиллаштириш инструментларини 
қайд қилиш. Тизим мижозлар билан алоқалардаги режаларни бажарилишини ўзи назорат 
қилади ва менежерларга мос ишларни ўтказишни зарурлигини эслатади.
Мижозлар базасида зарурий ёзувлар ҳаммасини амалга оширади, ким ёки акс 
ҳолда, мижозлар билан ўзаротаъсир қилади.
Бу мижозларга хизмат кўрсатишда иштирок этувчи компаниянинг барча ходимлари 
учун мижозлар билан ўзаротаъсирлар ягона режасини тузиш имкониятини таъминлайди. 
CRM - тизими сотув бўлимида ишнинг кенг қамроли бошқарувини ва унинг сотув 
бўлимининг ички назоратини сотув бўлими раҳбари томонидан, шунингдек ташқи назорат 
эса компания раҳбари томонидан таъминланади.
Маркетинг бўлими сотув жараёнининг автоматлаштирилишидан ва сотувдан 
кейинги хизматларни ютади. Бозорда мижозлар ҳақидаги ахборотлар автоматик тарзда 
йиғилади, улар бевосита ечиладиган масалаларни бажаришдан ходимларни чалғитмасдан 
амалга оширади. Жамланган CRM ахборотлари асосида-тизим жараёнларни ва 
компаниянинг сотув фаолияти натижаларини, рекламали ва бошқа маркетингли 
аксияларни лойиҳалаш ва уларнинг самарадорлигини баҳолаш, бозорнинг мақсадли 
сегментларни аниқлаш ва уларнинг истиқболларини ҳисоблаш таҳлил қилиш имконини 
беради.

---

110 
Интернет-тижорат сохасида ишловчи компанияларда фойдланиладиган CRM – 
тизимлари, CRM номини олганлар. Бундан ташқари, ушбу тизмлар CRM тизимининг 
барча функцияларига эгадирлар, улар компаниянинг wеб-сайти билан тўлалигича 
бирлаштирилади – сайтдан барча ахборотлар CRM тизимига тушади.
Тизимнинг ўзи сайтнинг қурилишини ва харид жараёнида ҳар бир мижозга 
самарали хизмат кўрсатишни ёки ёрдам кўрсатишни аниқлаши мумкин. 
CRM – тизимлари харидор ва сотувчи орасидаги барча алоқаларни рўйхатдан 
ўтказади ва таҳлил қилади, тадбиғи компания wеб-сайти орқали ёки электрон почта 
орқали амалга оширилади. Бундан ташқари, бу тизимлар интернет-рекламаларни ишлаб 
чиқишда ва таҳлил қилишда қўлланилиши мумкин.
CRM тизимининг энг машҳур кўриниши – CRM – интернет-магазин тизимлари. 
CRM – тизимлари интернет орқали савдо қилувчи фирмаларда фойдаланилади, барча 
компания ва мижоз ўзаротаъсирлари давомида, потенциал мижозларни излашдан бошлаб 
ва товарни етказиб беришда якунланади. 
CRM технологиялари уч турга бўлинади: 
- оператив CRM, оддий бизнесс жараёнлар чегарасида ўзаротаъсир жараёнида 
конкрет мижоз ахборотларига оператив рухсат олиш имконини беради; 
- аналитик CRM, уюшмаган маълумотлар массиви синхронизатсиясини кўзлайди 
ва маркетингнинг, сотишнинг, мижозларга хизмат кўрсатишнинг ва ҳ.к.ларнинг энг 
самарали стратегиясини ишлаб чиқариш учун ушбу массивда статистик қонуниятларни 
излайди; 
- коллаборатсион CRM, мижозга дизайн, ишлаб чиқариш, маҳсулотни хизмат 
кўрсатиш ва етказиб бериш ишлаб чиқишга янада кўпроқ таъсир қилишига имконини 
беради. 
Замонавий СRM-тизими, қоида бўйича, қуйидаги модулларни ўз ичига олади: 
• Алоқаларни бошқарувчи тизимлар; 
• Ишчи гуруҳ ташкилотлардаги воситалар ва мижозлар билан ишлаш учун 
ўринларнинг тақсимланиши 
• Маркетингли тадбирлар ва компанияларни лойиҳалаш воситалари; 
• Маҳсулот каталоглари; 
• Мижозлар тўғрисидаги маълумотлар; 
• Мураккаб буюртмалар ва товар конфигурациясини саралаш тизими; 
• Талабларни ўтишини бошқариш 
• Шартнома шартларини бир келишувга келишуви 
• Икки томонларнинг мажбуриятларини ижро этувчи тизим 
• Самарали маркетингнинг тизимли таҳлили; 
• Прогноз ва статистиканинг тизимостилилиги; 
• Махсулот етказиб бериш логистикаси; 
• Мижозларга етказилган махсулотлар статистикаси; 
• Сотувдан кейинги активликнинг генератори (қутловлар, мамнуниятликнинг 
таҳлили, ишончли хизматнинг сифатли назорати, янгиланиш ва янги версиялар ҳақидаги 
хабарлар ва ҳ.лар.) 
• Маълумотлар омбори ва маълумотларни жойлаштириш ва етказиб беришни 
бошқарувчи тизимлар билан модулларнинг репликацияси ва синхронизацияси; 
• Сотув натижалари бўйича ходимларни рағбатлантириш ҳисоби 
CRM-тизимини тадбиқи ишнинг фақатгина сотув бўлимида эмас балки, 
фирмаларнинг ҳар битта бўлимларида айтиламоқда. Айнан шу тизим орқали ташкилот 
билан компания мижози орасида бир бутунликда тескари алоқа амалга оширилади.