Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

19.4. Стресс ва уни бошқариш.
Стресс ва уни бошқариш. Стресс – инглизча (stress) 
сўздан олинган бўлиб, асабийлик, кескинлик деган маъно-
ларни англатади.
Асабийлик турли жисмоний ва ақлий ишлар ҳаддан 
ошиб кетиши, хавфли вазият туғилган пайтларда, зарур чо-
раларни зудлик билан топишга мажбур бўлганда вужудга 
келадиган руҳий ҳолатдир. Бундай ҳолатга тушган киши-
ларга нисбатан «у асабийлашди» деб айтишади. Шу маъно-
да асабий тушунчаси:
• салга асабийлашаверадиган, бўлар-бўлмасга қизишиб, 
тутақиб кетадиган, зардаси тез, жиззаки киши;
• асабларнинг касаллиги туфайли юз берган, асаблар фа-
олияти бузилиши натижасида юзага келган хасталик;
• асабларнинг қўзғалиши билан боғлиқ бўлган ҳолат (жан-
жал, бақириқ-чақириқ) кабилар маъносида талқин қилинади.
Канадалик буюк физиолог Ганс Сельс асабийлашишни 
«одам ёки ҳайвон организмининг ҳар қандай таъсирга ўзига 
хос муносиб жавоби» деб баҳолайди.
У уч босқичга бўлинади:
1. Бошланғич таъсирчанлик (эмоционал) туйғуси 
(ғалаён); аъзои бадандаги кучларнинг сафарбарликка торти-
лиши.

---

428
2. Қаршилик кўрсатиш босқичи. 
3. Толиқиш босқичи.
Стресс – бу оддий ва кўп учровчи ҳолат. Қаттиқ безовта 
бўлиш, ҳаяжон ва уйқусизликдан биз ҳаммамиз уни сеза-
миз. Озгина стрессларнинг зиёни бўлмаслиги мумкин. Шу-
нинг учун ҳар бир раҳбар ёки ходим:
- йўл кўйилиши мумкин бўлган;
- 
ҳаддан 
ташқари 
асабийлашганлик, 
руҳий 
ҳаловатсизлик даражасини билмоғи лозим. 
Ноль ҳолатдаги асабийлашиш бўлиши мумкин эмас.
Яъни мутлақо асабийлашмайдиган киши йўқ. Танида жони 
бор ҳар қандай киши у ёки бу даражадаги асабийлик ҳолатига 
тушади. Аммо ҳаддан ташқари асабийлашишдан қочиш керак. 
Унинг оқибати кутилмаган нохушликка олиб келади.
Стрессга дучор бўлмаслик учун хайрли ишларни, ма-
салан, маҳалла, кариндош-уруғ, ишда ижодий ишларни 
кўпроқ қилиш керак. Сабр-қаноатли бўлиш, ҳар қандай 
мушкул вазиятга тайёр бўлиш, ўзини чалғитиш лозим. 
Машаққатли меҳнатни яхши дам билан бирга олиб бориш, 
ҳеч бўлмаса бир оз ором олиш, тинчланиш керак. Ишда 
хушфеъл, тавозели ва хушмуомала бўлиш керак.
Стресснинг содир бўлишига асосан икки йўналишдаги 
омиллар сабаб бўлади.