Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

3-§ Идентификация объектларининг таснифи 
Юқорида таъкидланганидек, идентификациявий тадқиқот жа-
раёнида битта объектдан ҳосил бўлган бир неча излар, масалан, 
баҳсли қўлёзма ва гумон остидаги шахс дастхатининг намунаси со-
лиштириб кўрилади. Қиёсланаётган бу объектларнинг биринчиси 
идентификацияланадиган, 
иккинчиси 
идентификациялайдиган 
объектлар ҳисобланади. Масалан, эшикни бузиб ўғирлик содир 
этилган жойда турли излар топилади, гумон қилинган шахснинг уйи-

---

да бузиш қуроли топилиб, ундан эксперимент тарзида излар олинади. 
Жиноят излари ва экспериментал излар қиёсий тадқиқ қилинади. 
Яшириниб юрган шахсни идентификациялаш учун унинг фотосурати 
ва қўлга олинган шахснинг фотосурати қиёсланиб текширилади. 
Ана шу объектлардаги барча белгилар ва хусусиятлар эмас, бир-
бирига солиштириш мумкин бўлганлари таққосланади. Масалан, жи-
ноят содир этилган жойдан топилган ҳажмли излар бўйича ломнинг 
иссиққа бардошлилиги, электр ўтказувчанлиги, зичлиги ва бошқа 
хоссалари ўрганилмай, унинг из қолдириш хусусиятлари тадқиқ 
қилинади. 
Идентификацияга оид хоссалар объектларнинг ўзаро таъсиридан 
ва изнинг вужудга келиш механизмларидан келиб чиқиб аниқланади. 
Масалан, автомашина юрган йўлда ғилдиракнинг изи қолади, авто-
машина бирор тўсиқликка урилганда радиатор, буфер, кузов ва ма-
шинанинг бошқа қисмларида из қолади. 
Идентификациялайдиган объектда унинг хоссаларини ифода-
лайдиган белгиларгина фойдали ахборот беради. Фақат ўша белгилар 
ўрганилади, қолганлари эътиборга олинмайди. Масалан, оёқ кийим-
нинг ердаги излари ўрганилаётганда из қолдирган тагчармнинг ташқи 
тузилиши, зичлиги, юмшоқлиги ва бошқа хоссалари ўрганилади. 
Тупроқнинг биологик ва кимёвий таркиби изнинг шаклланишига 
таъсир этмаса, улар тадқиқ қилинмайди. 
Идентификациялайдиган ва идентификацияланувчи объектлар-
дан фойдали ахборотни ажратиб олиш тадқиқотнинг дастлабки 
муҳим вазифаси ҳисобланади. Заруриятга қараб, идентификация-
лайдиган ва идентификацияланувчи объектлар бевосита ва билвосита 
тадқиқот қилинади. Идентификацияланадиган объектдаги хоссалар 
ўзгармаган бўлса, у бевосита тадқиқ этилади. Объект ўзгарган бўлса, 
унинг идентификациялайдиган белгилари илгариги излари орқали, 
яъни билвосита текширилади. 
Бевосита тадқиқот ҳамма ҳолларда ҳам мумкин бўлавермайди. 
Баъзи ҳолатлар ва функционал-динамик белгилар идентификация 
мақсадида фақат уларнинг излари, тасвирлари бўйича ўрганилади. 
Масалан, ёзув машинкасини идентификациялашда унинг ўзи эмас, 
унда ёзилган матн текширилади.
Хотиравий қиёфалар бўйича идентификация қилишда кўрсату-
влар, ёзма ёки чизма шаклида ифодаланган қиёфаси воситасида шах-
сни айнан ўша қидирилаётган одам эканлиги ҳал этилади.

---

Айнанликнинг процессуал шаклида ҳам фарқ бор: тасвирловчи 
материаллар бўйича идентификация кўздан кечириш ва экспертиза 
ўтказишни талаб этса, хотиравий қиёфа бўйича айнанликни аниқлаш 
сўроқ қилиш ва таниб олиш учун кўрсатиш шаклида амалга ошири-
лади. 
Баъзан қидирилаётган объект бир вақтнинг ўзида идентифи-
кацияланадиган ва идентификациялайдиган объект бўлиши мумкин. 
Масалан, жабрланган шахснинг баданида из қолдирган автомашинада 
айни вақтда қон изи қолиши мумкин, бармоқ изларини қолдирган 
жиноятчининг қўлида бўёқ заррачалари топилиши мумкин. 
Идентификациядан фойдаланиб исбот қилишнинг мақсади тер-
гов қилинаётган ҳодиса билан боғлиқ объектни топишдан иборат. Бу 
объект қидирилаётган ҳисобланади. Амалда исботлашнинг вазифаси 
текширилаётган объектлар доирасини мумкин қадар чеклаш ва улар-
нинг орасидан қидирилаётган объектни ажратиб олишдан иборат.