Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

14.1. Жиноятларни аниқлаш ва тергов қилиш тушунчаси 
 
Жиноятларни аниқлаш ва тергов қилиш ҳуқуқни муҳофаза қилиш 
фаолиятининг йўналишларидан (функцияларидан) бири ҳисобланади.
Мазкур йўналиш нималардан иборат ва у қандай хусусиятлар 
билан тавсифланади? Ушбу тушунчани батафсилроқ кўриб чиқамиз. 
Ҳозирги вақтда ҳар бир жамиятнинг энг қийин ижтимоий 
муаммоларидан бири бу – жиноятчилик. Жиноятчиликка қарши 
курашиш масалалари ҳам ўта қийин муаммо ҳисобланади. Жамият ва 
фуқароларни жиноий тажовузлардан ҳимоя қилиш ҳуқуқни муҳофаза 
қилиш органларининг муҳим ва масъулиятли бурчини ташкил 
қилади. Президент И.А.Каримов айтганидек, “қонунчиликни янада 
мустаҳкамлаш, қонунбузарликнинг олдини олиш ва жиноятчиликка 
қарши курашни кучайтириш, умуман, ҳозирги иқтисодий ислоҳотлар 
даврида қонун устуворлигини таъминлаш ҳар бир мутасадди раҳбар 
ва, айниқса, ҳуқуқ-тартибот идораларининг долзарб вазифаси бўлиб 
қолиши керак”
1
. Мазкур вазифа Ўзбекистон Республикаси 
Конституцияси нормаларидан (19-, 20-моддалар) келиб чиқади, 
уларга кўра: 
1
Каримов И.А. Халқимизнинг йўли мустақиллик, озодлик ва туб ислоҳотлар йўлидир. Халқ депутатлари 
Хоразм вилояти Кенгаши сессиясида сўзланган нутқ, 1996 йил 16 март // Бунёдкорлик йўлидан. Т.4. – Т.: 
Ўзбекистон, 1996. – Б. 285. 

---

120 
1) фуқароларнинг Конституция ва қонунларда мустаҳкамлаб 
қўйилган ҳуқуқ ва эркинликлари дахлсиздир, улардан суд қарорисиз 
маҳрум этишга ёки уларни чеклаб қўйишга ҳеч ким ҳақли эмас; 
2) фуқаролар ўз ҳуқуқ ва эркинликларини амалга оширишда 
бошқа шахсларнинг, давлат ва жамиятнинг қонуний манфаатлари, 
ҳуқуқлари ва эркинликларига путур етказмасликлари шарт. 
Жиноятчиликка қарши курашда шубҳасиз жиноятларни аниқлаш 
ва тергов қилиш каби фаолиятга муҳим аҳамият берилади. Давлат 
органлари ва мансабдор шахсларнинг жамият ва фуқаролар олдидаги 
жавобгарлигини белгилар экан давлат ҳуқуқни муҳофаза қилиш 
органлари тимсолида фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини 
таъминлаш, жиноятларни аниқлаш, терговни амалга ошириш, жиноят 
содир этишда айбдор шахсларни фош этиш мажбуриятларини ўз 
зиммасига 
олади. 
Мазкур 
фаолият 
бевосита 
Ўзбекистон 
Республикаси Жиноят-процессуал кодексида ўз ҳуқуқий тартиботини 
топган. Чунончи, Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал 
кодексининг 2-моддасига биноан, жиноят-процессуал қонун 
ҳужжатларининг вазифалари жиноятларни тез ва тўла очишдан, 
жиноят содир этган ҳар бир шахсга адолатли жазо берилиши ҳамда 
айби бўлмаган ҳеч бир шахс жавобгарликка тортилмаслиги ва ҳукм 
қилинмаслиги учун айбдорларни фош этишдан ҳамда қонуннинг 
тўғри татбиқ этилишини таъминлашдан иборатдир. Бу жиноят-
процессуал 
қонун 
ҳужжатлари 
билан 
белгиланган 
тартиб 
қонунийликни мустаҳкамлашга, жиноятларни олдини олишга, шахс, 
давлат ва жамият манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилиши 
лозимлигини англатади. 
Бунда жиноят процессининг “жиноят содир этган ҳар бир шахсга 
адолатли жазо бериш” вазифаси фақат жиноят аниқланганидан кейин 
амалга оширилиши мумкин. Жиноятларни аниқлаш ва тергов қилиш 
жиноят процессининг мақсади бўлмиш ҳақиқатни аниқлаш 
(жиноятни очиш)га имкон берадиган далилларни тўплашга (тергов 
ҳаракатларни амалга ошириш) қаратилган процессуал ҳаракатларни 
(ЖПК билан белгиланган) юритиш орқали амалга оширилади. 
Айтиш керакки, жиноятларни аниқлаш ва тергов қилиш 
тушунчалари ўзаро боғлиқ ва бир-бирини тақозо қилувчи 
тушунчалардир. Уларни бир биридан ажратиш бироз қийинчилик 
туғдиради. Кўпинча бир жиноят тергови давомида бошқа жиноят 
содир этилиши аниқланади; жиноятларни аниқлашнинг ўзи ҳам 
ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ходимлари томонидан терговни 

---

121 
ташкил этадиган тегишли ҳаракатларни амалга ошириш билан 
боғлиқ.