Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти

3.2. Қонунийлик принципи 
 
Ўзбекистонда 
демократик 
ҳуқуқий 
давлат 
шаклланиши 
шароитида қонунийлик ва инсон ҳуқуқларига қатъий риоя этиш 
вазифаси алоҳида аҳамиятга эга бўлмоқда. Ўзбекистон Республикаси 
Конституциясининг 15-моддасида мустаҳкамлаб қўйилганидек: 
“Ўзбекистон 
Республикасида 
Ўзбекистон 
Республикасининг 
Конституцияси ва қонунларининг устунлиги сўзсиз тан олинади. 
Давлат, унинг органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмалари, 
фуқаролар Конституция ва қонунларга мувофиқ иш кўрадилар”. Суд 
давлат органи бўлиб, унинг фаолиятига ҳам қонунийликка риоя этиш 
тўғрисидаги Конституция кўрсатмалари татбиқ этилади. 
Бу қоидага айниқса суд ҳокимиятининг одил судлов бўйича 
ваколатини амалга оширишда қатъий риоя этиш лозим. Масалан, 
жиноятни очиш, айбдорни фош этиш, унга адолатли жазо тайинлаш 
ва айби бўлмаган ҳеч бир шахс жавобгарликка тортилмаслигини ва 
ҳукм қилинмаслигини таъминлаш орқали жиноятга оид суд 
ишларини юритишда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш 
вазифалари қонунга қатъий риоя қилган ҳолдагина бажарилиши 
мумкин. 
Одил судлов суд ишларини юритиш доирасида амалга 
оширилади. Одил судлов мақсадларига эришиш учун ижтимоий 
муносабатлар процессуал қонунлар билан аниқ тартибга солиниши 
лозим, шу туфайли фуқаролик, маъмурий, жиноят ва хўжалик суд 
ишларини юритиш ушбу процессуал қонунларига асосланади. 

---

101 
Қонунийлик тўғрисидаги нормалар ЖПКнинг 11-моддасида; 
ФПКнинг 4- ва 7-моддаларида; ХПКнинг 4-, 5- ва 12-моддаларида; 
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексининг 2- ва 3-
моддаларида ўз ифодасини топган. 
Мазкур принцип ишдаги барча ҳолатлар тўла, ҳар томонлама ва 
холисона кўриб чиқилишини, ҳар бир иш қонунга асосан кўриб 
чиқилиши ва ҳал қилинишини, суд ишларини юритиш барча 
иштирокчиларининг ҳуқуқ ва қонуний манфаатлари ҳимоя 
қилинишини, фуқаролар қонунларга риоя қилиш ва уларни ҳурмат 
қилиш руҳида тарбияланишини таъминлашга қаратилган. Ўзбекистон 
Республикаси Олий суди Пленуми ўзининг 1997 йил 22 августдаги 
“Судлар томонидан жиноят ишларини биринчи босқич судида 
муҳокама этиш жараёнида процессуал қонунчиликка риоя қилиниши 
тўғрисида”ги 12-сон қарорида: “Судларнинг эътибори жиноят 
ишларини суд муҳокамаси жараёнида процессуал қонунчиликка 
қатъий амал қилишнинг зарурлигига қаратилсин, фақат унга аниқ ва 
оғишмай амал қилиш ишнинг ҳолатини ҳар томонлама тўлиқ ва 
холисона текширишни, жиноятларнинг содир этилишига имкон 
яратувчи шароит ва сабабларни аниқлашни ва суд жараёнининг 
тарбиявий таъсирини таъминлашини эътиборга олинсин” деб қайд 
этилган. Судлар фаолиятида мавжуд бўлган камчиликларни бартараф 
этишга апелляция, кассация ва назорат инстанциялари эътиборини 
қаратиб, Пленум ўз қарорида “ишларни апелляция, кассация ва 
назорат тартибида кўраётганда биринчи босқич судлари томонидан 
жиноят-процессуал қонунчилигига риоя қилинишига алоҳида 
эътибор қаратиш, жиноят ишларининг суд муҳокамасида жиноят-
процессуал қонунчилигини қўллашда йўл қўйилган хатоларни, 
бирорта қонун бузилиш ҳолатини эътибордан четда қолдирмасдан, 
мунтазам таҳлил қилиб бориш”ни тавсия этган. 
Моддий ва процессуал қонунларнинг барча талабларига, шу 
жумладан, процессуал фаолиятининг принципларини белгиловчи 
нормаларга риоя этиш бўйича процессуал фаолиятининг ҳар бир 
иштирокчиси зиммасига юклатилган мажбурият қонунийлик 
принципи мазмунини ташкил қилади. 
Қонунда йўл қўйиладиган барча процессуал ҳаракатлар 
ўтказилиши ва процессуал қарорлар қабул қилиниши процессуал 
кодекслари билан аниқ тартибга солинган. Одил судловни амалга 
ошириш 
жараёнида 
қонунийлик 
процессуал 
қонунчиликда 
белгиланган кафолатлар тизими орқали таъминланади. 

---

102 
Қонунийлик процессуал ҳуқуқнинг барча принцип ва 
нормаларида ўз ифодасини топган ҳамда суд ишларини юритишнинг 
барча томонларини таърифлайдиган универсал, ҳамма соҳани қамраб 
оладиган универсал принцип ҳисобланади.