Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

182-м о д д а. Далилларни текшириш тартибини белгилаш


Суд тарафларнинг ва ишда иштирок этувчи бошқа шахс­ларнинг тушунтиришларини эшитиб, гувоҳларни, экспертлар­ни сўроқ қилиш ҳамда бошқа далилларни текшириш тар­тибини белгилайди.


1. Процессда раислик қилувчи судья фуқаролик ишининг ҳола­тига қараб, иш кўришни кимдан бошлаш лозимлиги масаласини ҳал этади. Агар жавобгар арз қилинган талабларга иқрор бўлса, бунинг учун тўпланган далилларни етарли ҳисобланса судда бу ҳақда шубҳа туғилмаса, суд ишда иштирок этувчи шахсларнинг фикрла­рини эшитиб тушунтиришни жавобгардан бошлаши ҳам мумкин. Демак, ушбу шарҳланаётган қоидада кўрсатилган далилларни текшириш тартиби қатъий эмас, деб қараш мумкин. Шу туфайли суд процессининг силлиқ ўтиши ишдаги материалларнинг қанча­лик тўлиқ тўпланганлигига ҳам боғлиқ. Агар раислик қилувчи ишга дахлдор бўлмаган далилларни аниқласа, уларни суд муҳокамасидан чиқариши лозим.
Судда иш кўришда қатнашаётган тарафлардан иш бўйича объектив ҳақиқатни аниқлаш уларнинг процессда фаол иштирок этишларига ҳам боғлиқ. Бунинг учун раислик қилувчи тарафларга далилларни таҳлил қилишда қайси жиҳатларига эътибор қаратиш ва уларни иш учун аҳамиятли ҳолатлари бўйича йўналиш бериши мумкин. Тарафлар ҳам ўз навбатида далилларни текширишда улар­нинг таснифи (классификацияси)га шахсий ва ашёвий, ёзма, оғзаки, тўғри, эгри, дастлабки, ҳосила турларига бўлиниши, уларнинг бир-бири билан боғлиқлигига эътибор бериши лозим.
Далилларни текширишда раислик қилувчи судья эркин ҳуқуқ ва тортишувчилик принципларига риоя этиши ва уни таъминлаши зарур.
Юқорида баён этилганидек, далилларни текшириш тартибига тарафлар, ишда иштирок этувчи бошқа шахслар билан бир қаторда эксперт, мутахассис, гувоҳлар ҳам ўзгартириш киритиш ҳақида фикр билдиришлари мумкин.
Далилларни текшириш тартибини ўзгартирган тақдирда суд бу ҳақда тегишли ажрим билан расмийлаштирилиши лозим.
Бошқа шахсларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш учун процессда иштирок этувчи прокурор, давлат бошқа­руви органлари, вакиллар далилларни текшириш тартиби ҳақида ўзларининг фикрларини билдиришлари мумкин, агар улар раислик қилувчининг далилларни текшириш тартибини белгилаш ҳақидаги фикрига қўшилмасалар суд бу масалани асослаши лозим.
Суд далилларни текшириш тартибини белгилашда фақат процессуал қонунларгагина амал қилмасдан, лозим ҳолларда ишда иштирок этувчи ёки уларга кўмаклашувчи гувоҳ ва бошқа шахслар­нинг илтимосларига ҳам аҳамият бериши керак. Масалан, гувоҳ­нинг бетоблиги ёки узоқ муддатли сафарга кетиши туфайли сўроқ қилишни улардан бошлашни ёки тез бузиладиган ашёвий далил­ларни кўздан кечириш ва бошқа ҳаётий масалалар бўлиши мумкин.