Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик институти шорахметов шоакбар шорустамович

161-м о д д а. Ишни судда кўришга тайинлаш


Судья ишни етарли даражада тайёрланган деб топгач, уни суд мажлисида кўришга тайинлаш тўғрисида ажрим чиқаради, тарафлар ва процесснинг бошқа иштирокчиларига ишни кўриш вақти ва жойи ҳақида маълум қилади.


1. Фуқаролик ишларини судда кўришга тайёрлаш бўйича ФПКда кўрсатилган судьянинг барча ҳаракатларни бажариши иш­нинг мураккаблигига, ҳажмига, шунингдек ишда иштирок этувчи даъвогар ва жавобгарлар томонида бир неча тарафларнинг иштиро­кига боғлиқ. Айрим ишларда далиллар тақдим қилинганлиги, жа­вобгарнинг даъвогар талабларига иқрорлиги тайёрлов ҳаракатлари­ни ҳеч қандай қийинчиликсиз ўтказиш учун асос бўлади. Юридик адабиётларда муқаддам бундай ишлар бўйича тайёрлов босқичини ўтказишнинг ҳожати йўқлиги тўғрисида фикрлар билдирилган. Бу фикрларда асос борлигини назарда тутган ҳолда, агар иш аниқ бўлиб, тегишли ҳужжатлар тўлиқлигини, шунингдек жавобгарнинг эътирози йўқлигини ҳисобга олган ҳолда судья ишни судда кўриш­га тайинлаш ҳақида аризага ўз имзосини қўйиш билан расмий­лаштириш мақсадга мувофиқ деган фикрдамиз.
Ишни судда кўришга тайинлаш билан тарафлар ва процесснинг бошқа иштирокчиларига ишни кўриш вақти ва жойи ҳақида маълум қилиши лозим. Бунинг учун ишда иштирок этувчи шахслар таркиби аниқланган бўлиши, тегишли далиллар тўпланганлиги, арз қилган талабларни ва унга илова қилинган ҳужжатларнинг нусха­лари жавобгарга юборилган бўлиши талаб этилади.
Ишни судда кўришга тайинлашда уни мазмунан кўриш тараф­лар процессга тайёрланиш имконияти бўлиши, узоқда бўлган гувоҳларни чақиришга кетадиган вақт назарда тутилиши, мутахас­сис, экспертларни фикр ва хулосалар бериш учун вақт етарли бўлиши, ашёвий далилларни тақдим этишда қийинчиликлар мав­жуд бўлган ҳоллар, шунингдек суд топшириқларини бажаришга кетадиган вақтлар эътиборга олиниши мақсадга мувофиқдир.
Шу ўринда Олий суд Пленуми қарорларига эътибор берайлик:
1) Ишни судда кўришга пухта тайёрлаш зарурлигига судлар­нинг эътибори қаратилсин. Судья томонидан ФПКнинг 160-модда­сига мувофиқ олиб борилган барча тайёргарлик ҳаракатлари ўз аксини топиши шарт.
Судья никоҳдан ажратиш ҳақидаги аризани қабул қилиб, одат­да жавобгарни чақириши, уни ушбу аризага муносабатини аниқ­лаши, эр-хотинни яраштириш чораларини кўриши шарт. Қолаверса, судья тарафларнинг ҳар бири билан алоҳида, шунингдек уларнинг ҳар иккаласи билан биргаликда оилани сақлаб қолиш масаласида суҳбат ўтказиши лозим.
Ишни судда кўришга тайёрлаш жараёнида, судья, эр-хотин ўртасида суд томонидан ҳал этиладиган бошқа низоли масалалар бор-йўқлигини аниқлайди, қандай талаблар никоҳдан ажратиш ҳақидаги даъво билан биргаликда кўрилиши мумкинлигини тушун­тиради, тарафлар ўртасида муқаддам никоҳдан ажратиш ҳақидаги иш бўлган-бўлмаганлигини аниқлайди, агар бундай иш бўлса, уни тарафларнинг ҳақиқий муносабатларини аниқлаш мақсадида, суд мажлисида кўздан кечириш учун чақиради.
Ишни тайёрлашни етарли деб топгач, судья ишни судда кўриш­га тайинлаш ҳақида ажрим чиқаради (ФПКнинг 161-моддаси) («Судлар томонидан никоҳдан ажратиш ҳақидаги ишларни кўришда қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг қарори. Қонун номи билан. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Ахборотномаси. 1998 йил, 3-сон, 20-бет).
2) Судларда ота-оналик ҳуқуқидан маҳрум қилиш тўғрисидаги ишлар болаларни олиш билан боғлиқ бўлган бошқа ишлар қўз­ғатилганда, болаларнинг манфаатларини тақозо этса, алоҳида ҳол­ларда, судья ишни суд муҳокамасида кўриш учун тайёрлаш жараё­нида ёки суд ишни кўриш вақтида, ҳал қилув қарори чиқаргунча, болаларни жавобгардан вақтинча олиб туриш тўғрисидаги маса­лани ҳал қилишлари лозим (Оила кодексининг 87-моддаси) («Болалар тарбияси билан боғлиқ бўлган низоларни ҳал қилишда судлар томонидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг Қарори. Қонун номи билан. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Ахборотномаси. 1998 йил, 3-сон, 39-бет).
3) Болалар тарбияси билан боғлиқ ишларни ўз вақтида ва тўғри ҳал қилишни таъминлаш мақсадида, судлар, муайян низонинг хусу­сиятларини эътиборга олиб, уларни кўришга пухта тайёрлашлари керак. Болаларнинг туғилганлиги тўғрисидаги гувоҳноманинг нус­хасини, мактабдан таърифномани, нотинч оилани назорат қилин­ганлиги тўғрисидаги материалларни, туман (шаҳар) халқ таълими бўлимининг мудири тасдиқлаган васийлик ва ҳомийлик органлари­нинг асослантирилган хулосасини, шунингдек болаларнинг тарбия­ланиш шароитларини ва ота-онани таърифловчи ҳужжатларни талаб қилиб олиш лозим. Бу ишлар фақат халқ таълими бўлимидан боланинг яшаш шароитларини текширилганлиги тўғрисидаги акт ва унга хулоса олингандан сўнг кўрилиши мумкин («Болалар тар­бияси билан боғлиқ бўлган низоларни ҳал қилишда судлар томо­нидан қонунларни қўллаш амалиёти тўғрисида»ги Ўзбекистон Рес­публикаси Олий суди Пленумининг қарори. Қонун номи билан. Ўз­бекистон Республикаси Олий суди Ахборотномаси. 1998, №3.39-б).
4) “Ишни судда кўришга тайёрлаш бўйича барча ҳаракатлар қилиниб, ишда иштирок этувчи шахсларнинг даъво талаблари ва эътирозлари аниқланиб, барча ҳужжатлар тўпланиб бўлинган ва ишни кўриш жойи ҳақидаги масала ҳал қилингандан сўнг, ФПКнинг 161-моддасига биноан судья ажримга асосан судда ишни кўришга тайинлайди.” (Фуқаролик ишларини судда кўришга тайёр­лаш ва уларни кўриш муддатлари тўғрисида Ўзбекистон Респуб­ликаси Олий Суди Пленумининг 1999 йил 24 сентябрь 18-сонли Қарори. 49-бет, 12-банди.)