Усулнинг бошқа номи “Сабаб-оқибат диаграмси” (“балиқ скелети”) деб номланади.
Усулнинг муаллифи япониялик намоёнда К.Искава 1952 йилда яратган.
Усулнинг вазифаси. Маҳсулотни ишлаб чиқишда ва узлуксиз такомиллаштиришда қўлланилади. Исикава диаграммаси – муаммонинг юзага келишининг ҳақиқатдаги сабабларини аниқлашги тизимли ёндашишни таъминловчи воситадир (15.5-расм).
Усулнинг мақсади. Қаралаётган муаммони ва уни самарали ҳал этиш учун унинг чинакам сабабларини ўрганиш, тасаввур ҳосил қилиш ва қидириш технологиясини таъминлаш.
Усулнинг моҳияти. Сабаб-оқибат диаграммаси – бу юзага келаётган муаммоларни ҳал этиш йўлидир.
Диаграмма қўрилаётган муаммонинг барча сабаблари, энг асосийларини белгилаш ва дастлабки сабабларин даражалар бўйича қидиришни содда ва қулай тизимлаштирилган кўринишга келитиришга ёрдам беради.
Ҳаракатлар режаси. Таниқли Парето принципларига мувофиқ кўплаб асосий (Исикава бўйича сабабли омиллар) сабаблар, муаммони юзага келтирувчи (оқибатлар) ўртасида иккита-учтаси кўпроқ муҳимроқ бўлиб ҳисобланиб, уларни қидириш ва ташкил этиш лозим. Бунинг учун қуйидагилар амалга оширилади:
тадқиқ қиланаётган муаммога бевосита ва билвосита таъсир этувчи барча сабабларни йиғиш ва тизимлаштириш;
бу сабабларни мантиқан ва сабаб-оқибат блоклари бўйича гуруҳлаш;
уларни ҳар бир блок ичида ўсиб бориш тарзида тартиблаштириш;
олинган тасвир (расм)ни таҳлил қилиш.
Усулнинг ўзига хослиги. Диаграммани қуришнинг умумий қоидаси:
1. Ҳаммадан ҳам диаграммани қуришга киришишдан олдин, барча иштирокчилар муаммони нисбатан шакллантиришнинг ягона тўхтамига келиши лозим.
2. Ўрганилаётган муаммо тоза варақнинг ўртасидан ўнг томонга ёзилади ва тўртбурчакка олиб хулоса қиланиди, яъни чапга қараб асосий горизонтал стрелка – “умуртқа суяк” (кўпинча Исикава диаграммасини ташқи кўринишини “балиқ склети” деб ҳам номлашади) чизилади.
3. Муаммога таъсир қилувчи асосий сабаблар (1 даражали сабаблар) – “катта суяк” чизилади. Улар тўртбурчакка олиниб ва “умуртқа суяк”га бурчак остидаги стрелкалар билан бирлаштирилади.
4. Кейин эса, асосий сабабларга (“катта суяк”) таъсир қилувчи иккиламчи сабаблар (2 даражали сабаблар) йиғилади ва булар ўз навбатида оқибатларнинг иккиламчи сабаблари бўлиб ҳисобланади. Иккиламчи сабаблар “ўртача суяк” кўринишида “катта суяк”га бириктирилиб жойлаштирилади ва ёзилади. Иккинчи даражали сабабларга таъсир қилувчи учинчи даражали сабаблар “кичик суяк” кўринишида “ўрта суяк”га бирлаштирилиб жойлаштирилади ва ҳ.к. (агар диаграммада барча сабаблар келтирилмаган бўлса, унда битта стрелка бўш қодирилади.)
5. Таҳлил қилиш вақтида барча, ҳаттоки, аҳамиятсиз бўлиб кўринадиганлари омиллар аниқлаштирилади ва ёзиб борилади, чунки схеманинг мақсади – муаммони самарали ҳал этиш йўлини ва янада тўғрироқ йўлини қидириб топиш бўлиб ҳисбланади.
6. Сабаблар (омиллар) баҳоланади ва ўта муҳимларини белгилаб, сифат кўрсаткичларига кўпроқ таъсир этувчиларининг давомийлиги бўйича қўйиб, уларнинг аҳамиятлилиги бўйича тартиблаштирилади.
7. Диаграммага унинг номи, маҳслотнинг номи, усатканинг номи, сана ва бошқа зарурий барча маълумотлар киритилади.
Қўшимча маълумотлар:
Сабабларни аниқлаш, тушунтириш ва таҳлил қилиш жараёни муаммони тузилмалаштиришда ва тўғрилаш ҳаракатларига ўтишда муҳим бўлиб ҳисобланади.
Ҳар бир сабабни таҳлил қилишда “нима учун” саволини бериб, муаммонинг дастлабки сабабини (ҳар бир элементнинг вазифа-қийматига оид таҳлил қилишда бош вазифани аниқлаш билан ўхшашдик бўйича) аниқлаш мумкин.
“нима учун” саволининг мантиқий йўналишда муаммога таъсир кўрсатувчи сабабли омилларнинг ўзларини ўзаро кетма-кет алоқадорлиги занжирининг барчасини босқичма-босқич очиш жараёни кўринишида қараш мумкин.
сабабларнинг ўзаро алоқадорлигини тасаввур қилиш ва уларни нисбатан муҳимлиги бўйича қўйиш.
Усулнинг камчилиги. Дастлабки сабабга етакчи сабаблар занжирини мантиқий текшириш қаралмаган, яъни натижаларга биринчи сабаблардан акс йўналтирилган текшириш қоидаси мавжуд эмас.
Мураккаб ва ҳар доим ҳам диаграммани аниқ тузилмалаштириш тўғри хулосаларни чиқаришга ёрдам бермайди.
Кутиладиган натижа. Бошқарув қарорларини қабул қилиш учун зарурий маълумотларни олиш.
