Усул муаллифи Италиялик намоёнда В.Парето томонидан 1897 йилда ва АҚШлик намоёнда М.Лоренц 1979 йилда яратишган
Усулнинг вазифаси. Ихтиёрий соҳа фаолиятида амалий қўлланилади.
Усулнинг мақсади. Биринчи навбатда ҳал қилиниши лозим бўлган муаммони аниқлаш (15.3-расм).
Усулнинг моҳияти. Парето диаграммаси – муаммоларни аниқлш ва тасвирлаш, бу муаммоларни самарали ҳал этиш мақсадида ҳаракатларни бошлаш ва эътиборларни тақсимлаш билан асосий омилларни ўрнатишга ёрдам берувчи воситадир.
Парето диаграммаси икки тур билан фарқланади:
1. Фаолият натижаси бўйича – фаолият натижасининг ҳоҳланмаган асосий муаммосини аниқлаш учун мўлжалланган;
2. Сабаблар бўйича – ишлаб чиқариш жараёнида юзага келувчи муаммоларнинг асосий сабабини аниқлаш учун фойдаланилади.
Ҳаракатлар режаси.
Ҳал қилиниши зарур бўлган муаммони аниқлаш.
Тадқиқ қилинаётган муаммога таалуқли барча омилларни (аломатларни) ҳисобга олиш.
Кўп машаққатлар яратадиган биринчи сабабни аниқлаш, уларни тартиблаш ва уларни маълумотлари бўйича йиғиш.
Кўрига қулай ва иш қоидаларини амалда тушунарли холисона тақдим этиб, Парето диаграммасини қуриш.
Парето диаграммасини таҳлил қилиш.
Усулнинг ўзига хослиги. Парето принципи (20/80 принципи) 20% куч 80% натижа беради ва қолган 80% куч - 20%гина натижа беришини англатади.
Парето диаграммасини қуришнинг умумий қоидаси:
1. Қандай муаммолар (муаммо сабаблари) тадқиқот қилиниши зарурлигини, қандай маълумотларни йиғиш ва уларни қандай синфлаштиришни ҳал қилиш.
2. Дастлабки маълумотларни қайд қилиш учун шаклни ишлаб чиқиш (масалан, назорат варағи).
3. Шаклни тўлдириб, маълумотларни йиғиш ва ҳар бир тадқиқ этилаётган омил (кўрсаткич, аломат)лар бўйича жамини ҳисоблаб топиш.
4. Парето диаграммасини қуриш учун алоҳида текширилаётган омилларнинг ҳар бирининг жами учун унда графалари жамғариладиган фоизлар ва умумий фоиз, омилларига мувофиқ сонлар йиғиндиси кўзда тутилган бланк жадвалини тайёрлаш.
5. Аҳамиятлилигин камайиб бориш тартибида текширилаётган омиллар бўйича олинган маълумотларни жойлаштириб жадвални тўлдириш.
6. Диаграммани қуриш учун ўқларни (битта горизонтал ва иккита вертикал чизиқларни) тайёрлаш. Чап томондаги ўқга 0 дан то аниқланган омилларнинг умумий йиғиндиси сони оралиғидаги шкалали одинатаси қўйилади, шунингдек, ўнг томондаги ўқи ординатига омилларнинг фоизли ўлчовини акс эттирувчи 0 дан 10 гача оралиқли шкала қўйилади. Тадқиқ этилаётган омиллар миқдорига ёки нисбий такрорланишларга мувофиқ абсцисса ўқини оралиқларга бўлинади.
7. Устунли диаграммани қуриш. Устунларнинг баландлиги (чап шкала бўйича жойлаштирилади) мос бўлган омилнинг ҳосил бўлган сонига тенг. Устунлар камайи бориш (омиллар аҳамиятининг камайиши) тартибида жойлаштирилади. Охирги устун кам аҳамиятли омиллар ва уларни бирлаштирилган бўлиши ҳам мумкин бўлган “бошқа омилларни” тавсифлайди.
8. Йиғилган суммаларни (омилларнинг миқдорий ёки фоизли ўлчовини) бирлаштирувчи синиқ чизиқли - йиғилган эгри чизиқни (Парето эгри чизиғини) чизинг. Ҳар бир нуқта диаграмма устунларининг мос бўлган устунларига ва унинг ўнг қисми юқорисига қўйилади.
9. Диаграммага барча белгилашлар ва ёзувларни киритинг.
10. Парето диаграммасини таҳлил қилинг. Изоҳ Парето диаграммасини қуришнинг бошқа вариантлари ҳам мавжуд.
Қўшимча маълумотлар:
- барча йўналишлар бўйича кўрсаткичларни оширмайди аммо бир қанча йўналишлар бўйича фақат юқори натижаларга эришишга ҳаракат қлинг.
Фақат янда кўпроқ фойда келтирадиган ресурсларни бир жойга тўпланг, лекин барча ресурслар самарасини бирданига оширига ҳаракат қилманг.
Ҳар бир муҳимлиликда Сиз учун қандай 20% куч 80% натижага олиб келиши мумкинлигини аниқлашга ҳаракат қилинг.
Сиз қачонки юқорироқ натижалар кўрсатишга қодир бўлсанги камроқ мувафаққиятсиз ҳолатлардан максимал фойдаланинг.
Вақтнинг етишмаслиги бу уйдирма. Аслида сизда вақт етарлидир. Ҳозирги вақтда биз кунмизнинг фақат 20% дан фойдаланамиз. Бироқ кўплаб иқтидорли одамлар асосий “юришлари”ни бир неча минут давомида бажаришади.
Усулнинг эътиборлиги. Мутахассислар асосий тайёргарчилик кўрмасдан Парето диаграммасидан фойдаланиш имкониятининг мавжудлиги, унинг оддийлиги ва яққол кўринишга эгалигидир.
Ўтказилган чора-тадбирларнинг олдинги ҳолати ва кейинги ҳолатини тавсифловчи Парето диаграммасини солиштириш бу чора-тадбирларнинг ютуқларини миқдорий баҳолаш имконини беради.
Усулнинг камчиллиги эса мураккаб ҳолатларнинг диаграммасини қуришда аниқ тузилмали диаграммадан гоҳида нотўғри хулосалар олиш мумкин.
Кутиладиган натижа. Парето диаграммаси таҳлили асосида қарорларни қабул қилиш.
