Ўзбекистон респубикаси

4-блок. Янги маҳсулотни ишлаб чиқаришни конструкторлик ва технологик тайёрлаш. Келгусида янги маҳсулот, янги маҳсулотни тайёрлашнинг ишлаб чиқариш жараёнлари барча моддий элементларини ташкиллаштириш ва яратиш босқичи ўзида зарурий илмий-тадқиқот ишлари билан бириккан ҳолда ишлаб чиқаришни конструкторлик ва технологик тайёрлаш.
Агарда янги эҳтиёж лар ўзида турли хил ёки бир турдаги эҳтиёжларни намоён этса, унда уни ишлаб чиқарилаётган маҳсулотни модернизациялаш ва техникавий даражасини ошириш йўли билан қаноатлантириш мумкин. Агарда бундай вариантлар бўлмаса, керакли хоссали яни маҳсулотни яратиш имконияти асосидаги физикавий принциплар ва муҳандислик қарорларини қидириш амалга оширилади.
4-блокдаги ишларни бажаришда янги эҳтиёжларни қаноатлантирилишини таъминловчи айнан шу хоссаларни эга бўлган янги маҳсулотни яратиш масалалари ҳал қилинади. Янги маҳсулотни ишлаб чиқариш цикли, машаққати ва моддийлигидан маркетинг тадқиқотлари босқичида аниқланган ҳақиқатдаги нархда янги маҳсулотни сотиш имконияти пайдо бўлиши лозим.
Яни маҳсулотни ишалб чиқариш ва ундан фойдаланиш, яратиш варинтларини ҳамма томонлама техник-иқтисодий баҳолаш амалга оширилади. Кўп ҳолатларда, айниқса, мураккаб буюм ёки унинг тизимини яратишда, бундай буюмни ҳамда тизимини ишлаб чиқаришда ва бозорда юзага келиши чуқур ташкилий ва иқтисодий тадқиқотлари ҳисобига амалга ошириладиган ишлар кўпайиб кетади.
Бундай ишлар янги маҳсулотга техник топшириқни ишлаб чиқишда ҳам бажарилади яъни техникавий лойиҳалаш ўтказилиб, кейин эса маҳсулотнинг тажриба намунаси ёки партияси тайёрланади, қайта ишланади, янги маҳсулотнинг техник-иқтисодий тавсифлари ва унинг асосий элементлари, ишлаб чиқаришга қўйиш тасдиқланади.
Сифатни бошқариш механизмининг қолган блоклари самарали ишлашига боғлиқ бўлган бундай қарорлар 4-блокда қабул қилинади. Ижобий қарорлар қабулл қилинганда янги маҳсулотнинг ўзига хос жиҳатлари, ишлаб чиқариш миқёси ва сурати, технологияси ва бошқа омиллардан келиб чиқиб сифат тизимининг элементларини ташкилий-техникавий лойиҳалаштиришга киришиш, ҳар бир блок таркибини аниқ тўлдириб бориш тўғрисида ўйлаш керак. Ҳолатнинг мураккаблигидан келиб чиқиб сифат тизими янгидан ёки амалдаи сифат тизимига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиб ишлаб чиқилади.
5-блок. Сифат бўйича режа. 2 – 4 блокларда ўтказилган ишлар асосида режаа ишлаб чиқилади ва қабул қилинади яъни маҳсулот сифатига, агарда бунда конструктив блоклар, деталлар, узеллар, элементлар бўйича зарурияти бўлган тақдирда талаблар, дифферециалланиш даражаси ўрнатилади. Улар учун геометрик ёки бошқа ўлчанадиган параметрлари, синаш усуллари ва воситалари, назорат йўлларни ўрнатилади.
Кейин эса сифат даражаси режасида ўрнатилганлиги тўғрисида маълумотлар ИШЛАБ ЧИҚАРИШга берилади. У 3.3-расмда ҳақиқатдаги сифат блоки, омиллар ва шароитларни бирлаштирувчи тўғрибурчак шаклида “И” индекси билан белгиланган.
Бу ерда натижада ишлаб чиқариш жараёнлари амалга оширилиб, ўрнатилган талабларга мувофиқ маҳсулот яратилади ва тайёрланади. Ўрнатилган сифат тўғрисидаги маълумотларни солиштириш учун 8-блокга жўнатилади.
Сифат бўйича режа ишлаб чиқаришнинг илгариги босқичи билан боғлиқлиги ҳисобга олиб сифатни бошқаришда ишлаб чиқаришни ташкилий таайёрлашнинг муҳим ўринга эгалигини қисқача тушунтириб ўтиш лозим.
Ташкилий тайёргарлик сифатни таъминлашнинг махсус, комплекс масалалари билан сифатни бошқариш тизимининг энг муҳим элемент эканлигини намоён этади. Бу ерда, азиз китобхон шубҳасиз, маҳсулотни тайёрлашнинг ишлаб чиқариш жараёнларини техник-иқтисодий ва ташкилий меъёрларида ўрнатилган сифатни таъминлаш омиллари ва шароитларини эслаган бўлса ажаб эмас. Ташкилий тайёргарлик даврида маршрутли технология тузилади, сифатни назорат қилиш жойлари, ишлаб чиқаришнинг давомийлик цикли, ишлаб чиқариш майдонлари ва биноларининг ўлчамлари, материалларни аралаштириш усуллари, ярим тайёр маҳсулотлар, тайёр маҳсулотлар, жойи ва сақлаш шароилари аниқланади. Бунинг барчаси ишлаб чиқариш жараёнларининг натижаси 5-блокда тайёрланган, ўрнатилган режага, сифатни таъминлашга йўналтирилган ва бунинг учун ишлаб чиқаришнинг иқтисодий кўрсаткичлари лиминти чегараларидан чиқиб кетмаслик лозим.
Ҳурматли китобхон! Сифатни бошқариш механизмининг асосий блокларини баён этиш вақтида сизнинг эътиборигизни кўпинча йўл қўйиладиган хатога эътиборингизни қаратмоқчимиз яъни кўплаб яратилаётган сифат тизимлари, сифат бўйича ишларни ишлаб чиқаришни тайёрлашдан ажралган ҳолда бажаришади.
Эсда сақланг! Сифатни бошқариш ишлаб чиқаришни ташкиллаштириш билан боғлиқ эмас – бу уйдирма!
6-блок. Тайёрланган маҳсулот сифати. Ишлаб чиқариш жараёнлари тугаши билан ҳақиқатда аниқланган сифат билан маҳсулот олинади. Энди нима бўлганини аниқлаш зарурияти юзага келади. Яратилган маҳсулот ҳақиқатда қандай хоссларга эга? Бунинг учун синаш, ўлчаш ва назорат амалга оширилади. Шу тарзда ҳақиқатдаги сифат тўғрисида маълумотлар топилиб 7-блокга жўнатилади.
7-блок. Ҳақиқатдаги сифат ҳақида ахборот. 6-блок маҳсулотнинг ҳақиқатдаги сифати тўғрисидаги ахбортларнинг ҳақиқий манбаси эмас. Корхона, фирмаларнинг муваффақиятли фаолияти, уларнинг обрўсини сақлаш, рақобатбардошликни таъминлаш учун маҳсулотнинг ҳақиқий сифати тўғрисида ахборотлар эксплуатация соҳасида сервис хизматларини рационал шакллантиришда муҳим аҳамиятга эга. Шу сабабли 7-блокдан ишлаб чиқариш ва хусусий истеъмоллар соҳасидан ахборотлар (1-блокга) келади.
Шу тарзда бу блокда ҳақиқатдаги сифат тўғрисидаги иккита ахборот: эксплуатациядан турган маҳсулот ва ишлаб чиқаришидан чиқувчи тайёр маҳсулотлар тўғрисидаги ахборотлар йиғилади.
Корхонада ташкилий тушунчасидан ҳақиқатдаги сифат тўғрисида ахборотлар ҳаракати йўналишлари учун алоҳида бўлинган хизматларни (блимларни) яратиш мумкин. Улар сифатни сифат бўйича режа, техникавий ҳужжатлар талабларига мувофиқ ёки номувофиқлигини, бошқаси эса сифатни истеъмолчилар сўровларга мувофиқлигини текширади.
8-блок. Солиштириш. 8-блок ахборотларнинг икки тури асосида тайёрланган маҳсулот берилган талабларга ҳамда уларнинг фарқланиш даражасига мувофиқлигини баҳолашга мўлжаланган. Бунда қуйидаги ҳолатлардан бир: ҳақиқатдаги сифат берилган ва режада ўрнатилган талабларга мувофиқ ёки номувофиқлиги муҳим аҳамият касб этади. Иккинчи холат бўйича барча қийин кечади. Ишлаб чиқарувчини ҳақиқатдаги сифат берилганидан ёмон бўлган ҳолатдаги салбий номувофиқлик қизиқтради. Нима қилиш керак? деган савол пайо бўлади. Унга жавоб ҳаммадан ҳам олдин, маҳсулотнинг ўзига хос хусусиятларига, берилган даражадан оғиш даражасига, оғишларни техникавий, иқтисодий ва ташкилий бартараф этиш имкониятларига боғлиқ бўлади. Агар маҳсулот фойдаланишга берилмаган ва оғишлар даражаси аҳамиятли бўлса, сифатни бошқаришнинг типига хос масалаларидан бири юзага келади: оғишларни бартараф қилиш бўйича чора-тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, бундай оғишларни келитириб чиқариш сабабларини қидириб топиш ва йўқ қилиш яъни кейинчалик оғишларни буткул йўқ қилиш, ишлаб чиқариш жараёнига ўзгартириш киритиш тўғрисида қарор қабул қилиш лозим бўлади. Бу вақтда маҳсулот сифатини бошқариш механизмига ҳамда маҳсулотнинг тақдирига тааллуқли кўплаб фаолиятлар аниқланади. 9-блок ишга қўшилади.
Агар маҳсулот истеъмол соҳасида истеъмолчиларнинг у ёки бу сўровлари қаноатлантирилмаса, унда хавф-хатарлар даражасига боғлиқ равишда бозорни йўқотади ёки корхона раҳбари маркетинг хизматини ва 4-блокни ишга қўшади.
9-блок. Сифатдан оғиш сабабларини баратаф этиш бўйича чора-тадбирларни ишлаб чиқиш.
Бу блокда икки йўналиш бўйича ишлар олиб борилади. Биринчиси – белгиланган сифатни оперативтаъминлаш. Бу ҳолатда чора-тадбирлар жорий ишлаб чиқариш жараёнлари дахлдор бўлади. Иккинчисига сифатга истеъмолчиларнинг муносабатлари, мавжуд бозорни сақлаб қолиш, яъни уни йўқотиш ёки кенгайтириш билан алоқадор стратегик масалалари дахлдор бўлади.
9-блокда қуйидаги масалалар ҳал қилинади:
– белгиланган даражада сифатни оғишини келтириб чиқарувчи сабабларни қидириб топишни ташкиллаштириш;
– белгиланган даражада сифатни оғишини келтириб чиқарувчи сабабларни бартараф қилиш бўйича асосланган ва иқтисодий баҳоланган чора-тадбирлар вариантларини ишлаб чиқиш. Бунда сифатни таъминлаш шароитлар ёки омиллари ёки уларнинг биргаликдаги комбинацияси кучга кириши мумкин;
– раҳбарият учун энг самарали қарорлар вариантларини тайёрлаш;
– раҳбарият томонидан сифат оғишларини юзага келтирувчи сабабларни бартараф этиш бўйича қарорларни техникавий ва иқтисодий имкониятлари нуқтаи назаридан оптималини қабул қилиш.
Табиийки, тавсиялар берилган даражадаги қийматдан оғувчи катталикнинг параметрлари ва тавсифига боғлиқ, лекинбунда аниқланган сабабларни бартараф қилиш учун фойдаланиш мумкинлигининг имкони ҳисобга олинади. Битта тўғри ва самарали қарорни қабул қилиш учун мавжуд фаолиятларни баҳолаш учун мезонлар мавжуд бўлиши лозим. Ҳар бир муайян ҳолатда қарарорларни қабул қилиш учун ўзининг мъзонлари мавжудлиги муҳим саналади. Аммо бу ҳолатда қарор қабул қилишда ресурсларни чегараланганлиги, чора-тадбирларни амалга ошириш вақти, кутилаётган натижа ва самаралар сифатга нисбатан таъсир қилади.