Ўзбекистон републикаси

Майдонларни аниқлашнинг геометрик усули. Бу усул энг аввало майдонлар контури кўпбурчаклардан ташкил топган холларда қўлланилади. Аниқланаётган майдон (кўпбурчак) учбурчакларга, тўғри тўрт бурчакларга ёки трапецияларга бўлинади ва хосил бўлган ҳар бир элементар фигураларнинг майдонлари геометрия формулалари бўйича ҳисоблаб топилади. Фигуралар майдонларининг йиғиндиси, қидирилаётган қийматни беради. Баландликлар ва асосларнинг қийматлари пландан олинади, аммо кичик фигуралар етарли даражадаги аниқликни таъминламайди. Бу операция захираларни аниқлашнинг учбурчаклар усулида кенг қўлланилади. Бунда аниқланаётган майдонлар захираларни ҳисоблаш давомида учбурчакларга бўлинади. Кўп холларда бундай усулдан “яқин район усули”да захираларни ҳисоблашда ҳам фойдаланилади, бунда айрим майдонларнинг четки чизиқлари оддий кўпбурчаклардан ташкил топади. Бу усулни қўллашнинг зарурий шарти, планда ёки кесмада учбурчаклар ва трапецияларнинг баландлиги ва асослари бўйича ўлчанадиган (4.5см.дан кичик бўлмаган) қийматларининг етарли бўлишидир. Акс ҳолда фигура ўлчамларини ўлчашдаги нисбий ҳатоликлар, майдоннинг умумий ўлчамларини аниқлашда ҳам ўта катта нисбий ҳатоликларни келтириб чиқаради.
Майдонларни ҳисоблаш одатда маркшейдерлардан бу ишга юқори даражада эътиборни талаб қилади. Авваллари мураккаб чегарали майдонлар планиметр ёки курвиметр ёҳуд палетка ёрдамида ўлчанар эди. Бугунги кунда майдонларни ҳисоблашда маҳсус тузилган дастурий таъминот материалларидан кенг фойдаланилади.


Ётқизиқлар қалинлиги. Маъданли таналар ёки маъдандор тўпламларнинг қалинлиги тоғ лаҳимлари ва бурғи қудуқларини ҳужжатлаштириш, геологик каротаж материаллари маълумотлари асосида аниқланади. Кичик бурчак остида ётганда вертикал қалинликни (mj), катта бурчакда ётганда эса горизонтал қалинликни (m_r) ўлчаш тавсия этилади. Бурғи қудуқлари керни ёки каротажи бўйича маъдандор ётқизиқлар (т_скв) қалинлиги уларнинг кесмалари орасидаги узунлик бўйича аниқланади. Бунда қўринарли қалинликлар ҳақиқий қалинликлардан (т_и) фарқ қилади. Ҳақиқий қалинликлар эса қуйидаги: