Ўзбекистон миллий университети ҳузуридаги фан доктори илмий даражасини берувчи

O.Э.Зиядуллаев
Илмий даражалар берувчи илмий
кенгаш раиси, к.ф.д., доцент
Г.Қ.Oтамухамедова
Илмий даражалар берувчи илмий
кенгаш илмий котиби, PhD
А.Г.Maxсумов
Илмий даражалар берувчи илмий
кенгаш қошидаги илмий семинар
раиси, к.ф.д., профессор
KИРИШ (фалсафа доктори (PhD) диссертацияси аннотацияси)
Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Ҳозирги кунда амид сақловчи табиий ва синтетик гетероҳалқали бирикмалар тиббиёт кимёси ҳамда агрокимёда, шунингдек, кимёвий технология ҳамда биотехнологияда кенг қўлланилмоқда. Амидлар органик синтезда амид боғини шакллантириш ва янги структуралар ҳосил қилишда муҳим рол ўйнайди. Aмидлар турли хил биологик фаолликларни намоён этади ва тиббиётда қўлланиладиган кўплаб дори воситалари таркибига киради. Шунинг учун, гетероҳалқали бирикмалар асосида уларнинг олиниши органик синтезнинг муҳим ва долзарб йўналишларидан ҳисобланади.
Жаҳонда янги кислота амидларини замонавий органик синтез усуллари ёрдамида олиш, уларни физик-кимёвий хоссалари, биологик фаолликларини аниқлаш ва улар асосида янги фармакологик фаолликка эга бўлган препаратлар яратиш бўйича илмий тадқиқотлар олиб борилмоқда. Замонавий органик кимёнинг муҳим масалалардан бири потенциал фаол гетероҳалқали бирикмалар, хусусан, амидларнинг турли бирикмалар билан ҳосил қилган маҳсулотлари тузилишини аниқлаш ва истиқболли моддаларни мақсадли синтез қилиш, улар асосида самарали биологик фаол препаратлар яратишдан иборат.
Мамлакатимизда маҳаллий хом-ашёлар асосида маҳсулотлар ишлаб чиқариш ва ички бозорни сифатли маҳсулотлар билан таъминлаш мақсадида илмий изланишларни ташкил этиш борасида кенг қамровли ишлар амалга оширилмоқда. Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясида¹ «Фармацевтика саноатини янада ривожлантириш, аҳоли ва тиббиёт муассасаларини арзон, сифатли дори воситалари билан таъминланишини яхшилаш» вазифалари белгилаб берилган. Маълумки, гетероҳалқали кислоталар нисбатан фаол, уларнинг амидлари эса кам ўрганилган бўлиб, бу соҳада қўшимча изланишларни тақозо этади. Бунда гетероҳалқали кислота амидлари ва улар ҳосилаларининг мақбул синтези, тузилиши ва хоссаларининг ўзига хос жиҳатларини аниқлаш ҳамда таркибида янги фармакофор гуруҳлар ва фрагментлар бўлган биологик фаол моддаларни яратишга йўналтирилган илмий ва амалий тадқиқотлар муҳим аҳамиятга эга.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 25 октябрдаги ПҚ 3983-сонли «Ўзбекистон Республикасида кимё саноатини жадал ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги ва 2017 йил 23 августдаги ПФ-3236 сонли «2017-2021 йилларда кимё саноатини ривожлантириш дастури» тўғрисидаги қарорлари, 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар стратегияси» тўғрисидаги Фармони, шунингдек мазкур соҳага оид бошқа меъёрий-ҳуқуқий қонун ҳужжатларида белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.