Ўзбекистон иқтисодий ва ижтимоий географияси курсининг предмети ва вазифалари

Табиий шароит ва табиий ресурсларга иқтисодий географик баҳо бериш шкаласи

Табиий географик компонентлар	Ижтимоий-иқтисодий соҳалар:
	қишлоқ хўжалиги	саноат	транспорт	аҳоли жойлашуви	рекреация ва туризм
Рельеф	+ +	+	+	+	+
Фойдали қазилмалар	−	+ +	+	+	−
Иқлим	+ +	−	−	+	+ +
Сув	+ +	+	+	+ +	+
Тупроқ	+ +	−	−	−	−
Ўсимлик	+	+	−	−	+
Ҳайвонот дунёси	+	+	−	−	−

• Изоҳ: + + таъсири кучли, + таъсири бор, − таъсири деярли йўқ даражада.

Рельефи, яъни ер усти тузилиши бирмунча мураккаброқ; республика майдонининг 80 фоизга яқинини (аниқроғи 78,7 %) текисликлар, қолган қисми эса тоғ ва тоғолди ҳудудлар ташкил қилади. Тоғли ҳудудлар мамлакатнинг жануби, жануби-шарқий ва шарқий қисмида, текисликлар унинг марказий, шимолий ва шимоли-ғарбий қисмларини эгаллайди. Ўзбекистоннинг чекка шимоли-ғарбида жойлашган биргина Устюрт платосининг майдони 40,0 минг кв.км атрофида ёки у мамлакат умумий майдонининг 9 фоизга яқинини ишғол қилади. Текислик қисми чўл ва чала чўллардан иборат бўлиб, унинг асосини Қизилқум чўли ташкил этади.

• Рельефи, яъни ер усти тузилиши бирмунча мураккаброқ; республика майдонининг 80 фоизга яқинини (аниқроғи 78,7 %) текисликлар, қолган қисми эса тоғ ва тоғолди ҳудудлар ташкил қилади. Тоғли ҳудудлар мамлакатнинг жануби, жануби-шарқий ва шарқий қисмида, текисликлар унинг марказий, шимолий ва шимоли-ғарбий қисмларини эгаллайди. Ўзбекистоннинг чекка шимоли-ғарбида жойлашган биргина Устюрт платосининг майдони 40,0 минг кв.км атрофида ёки у мамлакат умумий майдонининг 9 фоизга яқинини ишғол қилади. Текислик қисми чўл ва чала чўллардан иборат бўлиб, унинг асосини Қизилқум чўли ташкил этади.
• Тоғли ҳудудлар, И.Ҳасанов ва П.Ғуломовлар бўйича, 3 та асосий тоғ системаларини ўз ичига олади. Булар: Чотқол-Қурама, Нурота-Туркистон ва Ҳисор-Зарафшон тоғ системаларидир. Ўз навбатида, Чотқол-Қурама тоғ тизими Тяншаннинг ғарбий давоми бўлиб, у деярли бир-бирига параллел чўзилган Қоржантоғ, Угам, Писком, Чотқол ва Қурама тизмаларидан ташкил топган. Бу ерда энг баланд нуқта Сайрам чўққиси Угамда, денгиз сатҳидан 4236 м баландликда жойлашган.

Мамлакатимизнинг текислик қисмида унча баланд бўлмаган, тарқоқ жойлашган ясси тоғлар кўзга ташланади. Улар Султон Увайс, Бўкантов, Етимтов, Томдитов, Овминзатов, Қулжуқтов ва бошқалардир. Энг баланд нуқта – Оқтош чўққиси (922 м) Томдитовда жойлашган. Бу “қолдиқ” кичик тоғлар катта минерал ресурсларга бой. Бўкантов – “бу кон тов”га ўхшайди.

• Мамлакатимизнинг текислик қисмида унча баланд бўлмаган, тарқоқ жойлашган ясси тоғлар кўзга ташланади. Улар Султон Увайс, Бўкантов, Етимтов, Томдитов, Овминзатов, Қулжуқтов ва бошқалардир. Энг баланд нуқта – Оқтош чўққиси (922 м) Томдитовда жойлашган. Бу “қолдиқ” кичик тоғлар катта минерал ресурсларга бой. Бўкантов – “бу кон тов”га ўхшайди.
• Умуман олганда, чўл воҳа ва водийлар, тоғ ва тоғ олди ҳудудлар (адирлар) Ўзбекистон табиий шароитининг ўзига хос географик хусусиятларини акс эттиради. Айни вақтда ҳудди шундай табиий географик вазият республикада ҳудудий меҳнат тақсимотининг кенг ривожланишига қулай имкон яратади. Айниқса, Фарғона водийси – Ўрта Осиё дурдонасининг маълуму-машҳур бўлиши энг аввало унинг адиру-сойларига боғлиқ. Бу ҳудудни маданийлаштирган, суғорма деҳқончилигини ривожлантирган Сўх, Исфара, Шохимардон, Чортоқсой, Косонсой ва бошқа сойлардир.