Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агертлиги

4-Ma`ruza. Operatsion tizim arxitekturasi va qurish printsiplari. Modullik, 

maxsus rejim, virtuallashtirish, mobililik, mutanosiblik, ochiqlik, 

xisoblashlarni ximoyalash printsiplari. Mikroyadorli operatsion tizimlar. 

Mikroyadroli operatsion tizim. Operatsion tizimlarga qo’yilgan talablar. 

 

Birinchi  dasturlar  bevosita  mashina  kodlarida  yaratilgan.  Buning  uchun, 

mikroprotsessor arxitekturasini va uning asosidagi tizimni mukammal bilish zarur. 

Hisoblash  texnikasining  rivojlanishi  borasida,  ko`p  uchraydigan  amallarni 

(operatsiyalarni)  ajratib,  ular  uchun  dasturiy  modullar  yaratilib,  keyinchalik 

ulardan  dasturiy  ta’minotda  foydalana  boshladilar.  Shunday  qilib, 50-chi  yillarda, 

birinchi  dasturlash  tizimlarini  yaratishda  kiritish  chiqarish  amallari  uchun, 

keyinchalik matematik amal va funktsiyalarni hisoblash uchun  modullar yaratildi. 

Keyinchalik, rivojlanish yuqori darajadagi translyatorlarni yaratilishiga olib keldi, 

ya’ni  operatorlar  o`rniga  zaruriy  funktsiyalarni  chaqiriqlarni  qo`yish  imkoniyati 

kelib  chiqdi.  Kutubxonalar  soni  oshib  bordi.  Natijada,  amaliy  dasturiy  ta’minot 

ishlab  chiquvchilaridan  tizim  arxitekturasini  mukammal  bilish  talab  qilinmay 

qoldi.  Ular,  dasturiy  tizimga  mos  chaqiriqlar  bilan  murojaat  va  ulardan  kerakli 

servis va funktsiyalarni olish imkoniga ega bo`ldilar. Bu dasturiy tizim OT dir.  

 

Zamonaviy  OT  asosiy  tashkil  etuvchilari  –  bu  yadro,  kiritish-chiqarish 

tizimi, komanda protsessori, fayl tizimi. Yadro masalalar va resurslarni boshqarish, 

sinxronlashtirish  va  o`zaro  bog`lanishi  bo`yicha  asos  funktsiyalarni  ta’minlaydi. 

Komanda  protsessori,  komandalarni  qabul  qilish  va  ularga  ishlov  berish, 

foydalanuvchi talabi bo`yicha mos xizmatlarni chaqirishni ta’minlaydi.  

 

Kiritish va chiqarish tizimi, tashqi qurilmalar bilan ma’lumotlarni kiritish va 

chiqarish masalasini ta’minlaydi.  

 

OT kutubxonalarida bu funktsiyalarning mavjudligi, har bir ularni dasturlash 

tizimi  vositalari  bilan  har  bir  dasturga  qo`shmaslik  imkonini  beradi.  Dasturlash 

tizimlari  faqat, kiritish-chiqarish tizimi  kodlariga  murojaatni generatsiya  qiladi  va 

kattaliklarni  tayyorlaydi.  KCH  tizimi,  kiritish-chiqarish  qurilmalari  turlari  ko`p 

bo`lgani  uchun  eng  murakkab  hisoblanadi.  Bunda,  nafaqat  samarali  boshqarish, 

balki  amaliy  dasturchilarga  qurilmalardan  abstraktlashtirishga    imkon  beradigan 

qulay  va  samarali  virtual  interfeysni  ta’minlaydi.  Boshqa  tomondan,  parallel 

bajariladigan  talay  masalalarni  kiritish-chiqarish  qurilmalariga  murojaatni 

ta’minlash  talab  qilinadi.  Bahzi  KCH  dasturchilaridan  ba’zilari  qurilmalardan 

mustaqildir, ularni KCH ko`pgina qurilmalariga, qo`llash mumkin. 

 

Fayl – bir xil tuzilishga ega bo`lgan yozuvlar majmuasi ko`rinishida tashkil 

etilgan ma’lumotlar to`plamidir. 

 

Fayl tizimi, foydalanuvchiga ma’lumotlar tuzilishining mantiqiy darajasi va 

amallar  bilan  ish  ko`rish  imkonini  beradi.  Fayl  tizimi,  ma’lumotlarni  diskda  yoki 

boshqa ma’lumot jamlamasida tashkil qilish usulini belgilaydi.  

 

Barcha zamonaviy OT lar o`z fayl boshqaruv tizimiga ega. Ular zamonaviy 

OT  larning  aksariyat  ko`pchiligida  asosiy  hisoblanadi.  FBT  i  disk  sohasini 

markazlashgan  holda  taqsimlash  va  ma’lumotlarni  boshqarish  muammosini 

yechadi. 

---

 

30 

 

FBT, 

foydalanuvchilardan 

kiritish-chiqarish 

qurilmalari 

va 

disk 

xususiyatlarini yashirgan holda, fayl va kataloglar bilan ishlash uchun keng xizmat 

(servis)  imkoniyatlarini  beradi.  UNIX  da  disklarda  fayl  tizimi  va  asos  fayl  tizimi 

alohida-alohida  mavjuddir  va  ular  bir-biriga  bog`liq  emas.  UNIX  da  yo`lga  disk 

nomi  yoki  uning  nomerini  qo`shish  imkonini  bermaydi,  chunki  bu  OT  uchun 

qurilmalarga  qat’iy  bog`lanishni  keltirib  chiqaradi.  “Mount”  tizimi  chaqirig`i 

yumshoq dik tizimini asos fayl tizimidagi ko`rsatilgan joyga qo`shish (montirovka) 

imkonini beradi. UNIX da yana bir tushuncha- maxsus fayllar tushunchasidir.