Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети алоқа қурилмаларининг электр таъминоти кафедраси

Трансформаторнинг қисқа туташув иш режими. Қисқа туташув режимида бирламчи чўлғам тармоққа уланади, иккиламчи чўлғам эса қисқа туташтирилади. Ишлатиш шароитларида қисқа туташув авария режими ҳисобланади ва чўлғамлар токлари катта қийматларга ортиб кетади. Бунда чўлғамлар кучли қизийди ва уларни деформациялайдиган катта механик кучлар таъсир қилади.
Лекин, ҳар қандай юкламада трансформатор параметрларини аниқлаш учун қисқа туташув тажрибаси ўтказилади. Бу тажрибада иккиламчи чўлғам қисқа туташтирилади, бирламчи чўлғамга эса пасайтирилган U_k кучланиш берилади. Бу кучланиш қисқа туташув кучланиши дейилади ва номиналдан фоизларда ўлчанади, яъни
, (2.25)

Стандарт бўйича қисқа тутушув кучланиши номинал кучланишнинг 5,5....10.5 фоизини ташкил қилади. U_k қиймат жуда кичик бўлганлиги сабабли I₀ магнитловчи ток ва мос равишда Ф₀ магнит оқими сезиларсиз бўлади, яъни I_0k»0 бўлади, бунда бирламчи чўлғамнинг магнитловчи кучи иккиламчи чўлғамнинг магнитловчи кучини компенсациялаш учун сарф бўлади. Магнитловчи токни ҳисобга олинмаса (яъни I_0k=0), у ҳолда магнит мувозанат тенгламаси İ₁∙W₁+İ₂∙W₂=0 кўринишга эга бўлади ва агар трансформаторни келтирилган деб ҳисобланса, у ҳолда İ₁= –İ₂ бўлади. Иккиламчи чўлғамнинг мувозанат тенгламаси қуйидаги кўринишга эга бўлади:

(2.26)
яъни
, (2.27)

Иккиламчи чўлғамдан оқиб ўтадиган İ^'₂, ток Ė^'₂ вектордан y_2к бурчакка ортда қолади, у қуйидаги шартдан аниқланади:

(2.28)
Трансформаторнинг қисқа туташув режимидаги вектор диаграммасини қуриш мумкин (2.10-расм).
Абциссалар ўқига Ф_mқт қўямиз, ундан Ė₁=Ė′₂ векторлар 90⁰ га ортда қолади, Е^'₂ вектордан эса İ^'₂ вектор y_2к бурчакка ортда қолади, бинобарин


(2.29)

2.10-расм. Трансформаторнинг қисқа туташув режимидаги вектор диаграммаси

Қисқа тутушув режимида ишлаётган трансформаторнинг эквивалент схемасини қуриш учун (2.29) ифодадан фойдаланилади.

, (2.30)
у ҳолда
(2.31)

I₀=0 бўлганлиги сабабли, z₀=¥, z_н=0, у ҳолда эквивалент схемаси 2.11-расмда кўрсатилган кўринишда бўлади.

2.11-расм. Трансформаторнинг қисқа туташув режимидаги эквивалент схемаси

Трансформаторнинг қисқа туташув қаршилиги z_k=r₁+j×x₁+r₂+j×x₂, бундан қисқа туташувда трансформатор қаршилигининг актив ва реактив қаршиликларини аниқланади:


.

Бу қаршиликлар трансформатор чўлғамларидаги йўқотишларни аниқлайди ва трансформатор мис чўлғамларидаги Р_м йўқотишлар дейилади, чунки қисқа туташувда I₁ ва I₂ номинал токлар оқиб ўтади, трансформаторнинг бутун қуввати чўлғамларнинг қизишига сарф бўлади, I₀=0, Ф₀=0 бўлади, яъни пўлат ўзакдаги йўқотишлар нолга тенг бўлади.