Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети алоқа қурилмаларининг электр таъминоти кафедраси


-маъруза: Узлуксиз ростловчи компенсацион стабилизаторлар



Download 3,96 Mb.
bet55/97
Sana24.02.2022
Hajmi3,96 Mb.
#237780
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   97
Bog'liq
Infokom maruzalar

9-маъруза: Узлуксиз ростловчи компенсацион стабилизаторлар.


Режа:

  1. Узлуксиз ростловчи компенсацион стабилизаторлар.
  2. Компенсацион тиристорли кучланиш стабилизаторлари.


Таянч иборалар: компенсацион стабилизаторлар, тиристорли кучланиш стабилизаторлари, ростловчи элементи, таққословчи схема, ўзгармас ток кучайтиргичи, кетма-кет ва параллел уланган стабилизаторлар.

Узлуксиз ростловчи компенсацион стабилизаторлар


Ўзгармас кучланишни узлуксиз ростловчи компенсацион стабилизаторлар тармоқ кучланиши ёки юклама токи, шунингдек, бошқа параметрлар (таъминот манбаи токининг частотаси, ҳарорат, намлик ва бошқалар) ўзгарганда чиқиш кучланишининг маълум аниқликдаги даражада ўзгармаслигини таъминловчи автоматик ростловчи тизимдир. Компенсацион стабилизаторлар транзисторларда ва интеграл микросхемаларда йиғилади [12].


Ростловчи элементларининг уланиши бўйича стабилизаторлар ростловчи элементи кетма-кет ва параллел уланган стабилизаторларга бўлинади. Биринчи турдаги стабилизаторларда ростловчи элемент юкламага кетма-кет, иккинчи турида эса параллел уланади. 9.1-расмда ўзгармас кучланиш компенсацион стабилизаторларининг тузилиш схемалари келтирилган. 9.1а-расмда келтирилган схемада стабилизатор юкламага кетма-кет уланган ростловчи элемент (РЭ), таққословчи схема (ТС) ва ўзгармас ток кучайтиргичидан (ЎТКдан) ташкил топган. Стабилизаторнинг таққослаш схемаси таркибига таянч кучланиши манбаи ва таққословчи бўлгич киради. Таққослаш схемасида чиқиш кучланиши ва таянч кучланиши таққосланади. Бу икки кучланишнинг фарқи ЎТК ўзгармас ток кучайтиргичининг киришига берилади. Чиқиш кучланиши ўзгарганда ТС чиқишида фарқ сигнали вужудга келади ва бу сигнал ЎТК да кучайтирилиб РЭ нинг киришига берилади.
Р Э киришидаги сигналнинг ўзгариши ундаги кучланиш пасаювининг ўзгаришига олиб келади, натижада чиқишдаги кучланиш стабилизатор схемасига белгиланган аниқликдаги дастлабки қийматига қайтади.

9.1-расм. Ўзгармас кучланишни узлуксиз ростловчи компенсацион стабилизаторлар тузилиш схемалари: а) РЭ юкламага кетма-кет уланган стабилизатор; б) РЭ юкламага параллел уланган стабилизатор


9.1 б-расмда келтирилган схемада юкламага РЭ паралел, Rб балласт қаршилик эса кетма-кет уланади. Чиқиш кучланиши ўзгарганда ТС чиқишида фарқ сигнали вужудга келади ва ЎТК да кучайтирлиб РЭ га берилади. Бунинг натижасида РЭ нинг токи ўзгаради. РЭ токининг ўзгариши эса Rб балласт қаршилик орқали оқиб ўтувчи токнинг ўзгариши натижасида ундаги кучланиш тушувининг ўзгаришига олиб келади ва натижада чиқиш кучланишнинг ўзгариши маълум даражадаги аниқликда компенсацияланади. Кўриб чиқилган схемаларнинг сифат кўрсаткичлари деярли бир хил. РЭ кетма-кет уланган схема юқори фойдали иш коэффициентига эга.


РЭ параллел уланган схеманинг афзаллиги ўзгармас кириш кучланишидаги стабилизатор тўғрилагичдан истеъмол қиладиган токнинг юклама токига боғлиқ эмаслигидир. Параллел стабилизаторнинг бу хусусияти юклама токи импульс характерга эга бўлганда муҳим аҳамиятга эга.
Узлуксиз ростловчи стабилизаторлар учун, уларнинг кенг қўлланилишини белгиловчи қуйидаги асосий хусусиятлар характерлидир:
1. Чиқиш кучланишининг юқори аниқликда стабилланиши, бунда стабилизатор кириш кучланишининг ўзгаришини стабиллайди ва ўзгарувчан ташкил этувчини (пульсацияни) камайтиради.
2. Кичик динамик ички қаршилик.
Бундай стабилизаторларнинг камчилиги ростловчи элементдаги ва балласт қаршиликдаги қувват исрофи туфайли нисбатан кичик фойдали иш коэффициенти, шунингдек масса-хажм кўрсаткичларнинг катталигидир. Кўрсатилган камчиликларга қарамасдан бугунги кунда бундай стабилизаторлар радиоэлектрон аппаратуралар электр таъминотида кенг қўлланилмоқда.
РЭ юкламага кетма-кет уланган стабилизаторларнинг ишлаш принципини кўриб чиқамиз (9.2-расм). Стабилизатор VT1 ростловчи транзистор, Ry, VТ2 ўзгармас ток кучайтиргичи, RГ1, VD1 таянч кучланиши манбаи ва R1, RП, R2 резистив кучланиш бўлгичилардан ташкил топган.
Uкир кириш кучланиши ўзгарганда, масалан ортганда дастлаб Uчиқ чиқиш кучланиши ортади ва бу резистив бўлгичнинг пастки елкасидаги URII кучланишнинг ортишига олиб келади. VT2 транзисторнинг коллектор ва база токлари ортади ва VT1 транзистор базасининг манфий потенциали унинг коллекторига нисбатан камаяди. Натижада VT1 транзисторнинг коллектор-эмиттер ўтишидаги кучланишниг ортишига олиб келади. Стабилизатор чиқишидаги кучланиш маълум даражадаги аниқликдаги дастлабки қийматига қайтади.
Юклама токи ўзгарганда, масалан ортганда дастлаб VT1 транзистор коллектор-эмиттер ўтиши кучланиши пасаювининг ортиши ҳисобига чиқиш кучланиши камаяди.

9.2.-расм. РЭ юкламага кетма-кет уланган стабилизаторнинг принципиал схемаси


Чиқиш кучланишини ростлаш схемада RП потенциометр орқали амалга оширилади. Потенциометрнинг ҳаракатланувчи қисмини стабилизаторнинг манфий қутби томонга сурилса URII кучланиш ортади ва бу VT2 транзистор база ва коллектор токлариниг ортишига олиб келади.VT1 транзисторнинг база токи камаяди, UКЭ1 кучланиш ортади ва чиқишдаги кучланиш камаяди. RП потенциометрнинг ҳаракатланувчи қисмини мусбат қутб томонга сурилса стабилизатор чиқишидаги кучланиш ортади.


Схеманинг асосий параметрларини аниқлаш мақсадида чиқиш кучланишининг ўзгаришини топамиз:

DUчиқ=DUкир-DIК1rК11DUБЭ1, (9.1)


DIК1»DIЮ деб ҳисобласак қуйидагига эга бўламиз:


DUчиқ=DUкир-DIЮ rК11DUБЭ1 , (9.2)

Бу ерда: rК1-умумий эмиттер схемасида уланган VT1 транзистор коллекторининг қаршилиги;


К1-VT1 транзисторнинг кучланиши бўйича кучайтириш коэффициенти;
DUБЭ1-VT1 транзисторнинг база-эммитер кучланишининг ўзгариши.
DUБЭ1 кучланишининг ўзгариши VT2 транзистор коллекторидаги кучланиш ўзгаришининг ва стабилизатор чиқишидаги кучланиш ўзгаришининг айирмасига тенг, яъни

DUБЭ1=DUКЭ1-DUЧИК, (9.3)


Ўзгармас ток кучайтиргичи кириш кучланишига тенг бўлган ўзгарувчи UК.Т=UКИР кучланишидан таъминланаетганлиги учун VT2 транзистори коллекторидаги кучланиш ҳам таъминот кучланиши ҳисобига, ҳам унинг базасидаги кучланишнинг ўзгариши ҳисобига ўзгаради:


DUКЭ2=((DUТ.К rк2)/(R1+rк2))-KVT2DUК.К, (9.4)


бу ерда: rк2, КVT2 – умумий эмиттер схемасида уланган VT2 транзисторнинг коллектор қаршилиги ва кучланиш бўйича кучайтириш коэффициенти; DUК.К – ўзгармас ток кучайтиргичининг киришидаги кучланишнинг ўзгариши; DUТ.К – ўзгармас ток кучайтиргичи таъминот кучланишининг ўзгариши.


Кучайтиргич киришидаги DUК.К кучланишнинг ўзгаришини 9.3-расмда тасвирланган стабилизаторнинг таққослаш схемаси ва ўзгармас ток кучайтиргичи схемасидан аниқлаш мумкин.



9.3-расм. Ўзгармас ток кучайтиргичининг ишлаш принципини тушунтирувчи схема


Схемада VD1 стабилитрон эквивалент кучланиш манбаи UТК ва стабилитроннинг динамик қаршилигига тенг бўлган ички қаршилик билан алмаштирилган.

Uк.к=URII-UТК=UЧИҚ{RII×RК.К/((RI+RII)(RК.К+(RIRII /RI+RII))}-


UТК{RК.К /(RК.К + (RIRII /RI+RII))} (9.5)


у ҳолда DUК.К=DUЧИҚ a a` -UТК× a` (9.6)

бу ерда RК.К-ўзгармас ток кучайтиргичининг кириш қаршилиги; a=RIRII/RI+RII)-бўлгичнинг узатиш коэффициенти; a`=RК.К/ (RК.К+(RIRI/RI+RII))-кучайтиргич кириш қаршилиги бўлгичнинг узатиш коэффициентига таъсирини ифодаловчи коэффициент.


(9.1)-(9.5) ифодалардан чиқиш кучланишининг ўзгаришининг якуний ифодасини топамиз:

DUЧИҚ=(U01/(1+К1×КVT2a×a`+К1))+(DUТКrК1К1/(rК1+RI)(1+K1×KVT2×aa`+


K1))+(DUТК1×КVT2 /(1+К1КVT2aa`+К1))+(DIЮ rК1/(1+К1КVT2 aa`+К1))

К1КVT2×aa`>>(1+K1) эканлигини ҳисобга олсак, у ҳолда


DUЧИҚ=(DU011КVT2aa`)+(rК2DUT×К/(r2+R1VTaa`)+


+(DUTК/a`)-DIЮrК11 КVT2aa` (9.7)

(9.7) ифодадан кўриниб турибдики, чиқиш кучланишининг ўзгариши кириш кучланишининг, кучайтиргич таъминот кучланишининг, таянч кучланишининг ва юклама токининг ўзгаришларига боғлиқ. (6.16) ифодадан схеманинг сифат кўрсатгичларини аниқлаш мумкин. DIЮ=0, DUТК=0 ва DUТ.К=UКИР деб ҳисоблаб, схеманинг стабилизациялаш коэффициенти ифодасини топамиз:


KСТ=DUКИРUЧИҚ/DUЧИҚUКИР1КVT2aa`(rK2+R1)UЧИҚ/(rK2+R1+rK2K1)UКИР»


»КVT2aa`(rК2+R1)UЧИҚ /rК2U01, (9.8)

Ростловчи транзисторнинг кучланиш бўйича кучайтириш коэффиценти қуйидагига тенг бўлади:


К1=DUКЭVT1 / DUБЭVT1= h21ЭVT rК1 / RК.VT1, (9.9)


бу ерда h21ЭVT-VT1 транзисторнинг ток бўйича статик узатиш коэффциенти; rК1-VT1 транзисторнинг коллектор қаршилиги; RК.VT1-VT1 ростловчи транзисторнинг кириш қаршилиги.


(9.8) ифодадаги DUКИР, DUТК ва DUТ.К ларни нолга тенг деб олиб стабилизаторнинг ички қаршилигини топамиз:

ri=DUЧИҚ /DIЮ=-rК1 VT1КVT2aa`=RК.VT1 /h21ЭVT1КVT2aa`=-1/S1КVT2aa`, (9.10)


бу ерда: S1-VT1 транзистор тавсифининг қиялиги.
Кучланишни узлуксиз ростловчи стабилизатор кириш кучланишининг ўзгаришини камайтиришдан ташқари фильтрлаш хусусиятига ҳам эга, яъни кириш кучланишининг ўзгарувчан ташкил этувчисини камайтиради.
Стабилизаторнинг силлиқлаш коэффициенти тахминан стабилизация коэффициентига тенг (КСТ»Кс). Стабилизаторнинг силлиқлаш коэффициентини ошириш учун бўлгичнинг юқори елкасига пареллел равишда конденсатор уланади. Ўзгарувчан ташкил этувчининг асосий гармоникасининг частотаси бўйича С1 конденсаторнинг қаршилиги бўлгич юқори елкасининг қаршилигидан кўп мартага кичик бўлиши керак. Бу ҳолда бўлгичнинг ўзгарувчан ташкил этувчи бўйича узатиш коэффиценти бирга яқин бўлади ва стабилизаторнинг силлиқлаш коэффициенти ортади. (9.10) ифодада a=1 деб олиб стабилизаторнинг силлиқлаш коэффициентини топиш мумкин.
СЮ сиғимнинг қиймати чиқиш кучланиши пулъсациясига кам таъсир қилади, чунки ўзгарувган ташкил этувчи учун стабилизаторнинг ички қаршилиги конденсаторнинг ички қаршилигидан сезиларли кичик.
СЮ сиғим юклама токи импульс характерда ўзгарганда стабилизаторнинг чиқиш кучланишининг кескин ўзгаришининг камайтиради.
Таянч кучланишининг стабиллиги чиқиш кучланишининг ўзгармас сақланишига сезиларли даражада таъсир кўрсатади. (9.10) ифодадан кўриниб турибдики DUЧИҚ=0, DUТ.К=0 ва DIЮ=0 да DUЧИҚ=DUТК бўлади. Бўлгичнинг узатиш коэффициенти ҳар доим бирдан кичик бўлганлиги учун чиқиш кучланишининг ўзгариши таянч кучланишининг ўзгаришидан катта бўлади. Шунинг учун параметрик стабилизатор ҳисобланган таянч кучланиши манбаи (RГ1, VD1) стабил чиқиш кучланишидан таъминланади.
Атроф-муҳит темпратурасининг ўзгариши стабилизаторнинг ҳарорат бўйича коэффициентига боғлиқ бўлган таянч кучланишининг ўзгаришига олиб келади. Агар коэффициент мусбат бўлса, атроф-муҳит ҳарорати ортганда таянч кучланиши ортади ва бу VT2 транзистори базасидаги мусбат потенциалнинг камайишига олиб келади. Бунинг натижасида VT2 транзисторининг база ва коллектор, VT1 транзисторнинг база токи камаяди ва бу стабилизаторнинг чиқиш кучланишининг ортишига олиб келади. Чиқиш кучланишининг атроф-муҳит ҳароратига боғлиқ бўлган ўзгаришларини камайтириш учун стабилизаторлар схемаларида ҳарорат компенсация кўлланилади. 6.9-расмда тасвирланган стабилизатор схемасида термокомпенсацион элэмент сифатида тўғри йўналишда бўлгичнинг юқори елкасига қўйилган VD2 диод ёки стабилитрон қўлланилади. Тўғри йўналишда қўйилган диод ёки стабилитрон манфий температуравий коэффициентга эга бўлади. Атроф-муҳит ҳароратининг ортиши VD2 диоддаги ёки стабилитрондаги кучланишнинг тушувига олиб келади. URII кучланиш эса ортади ва бу чиқиш кучланишининг камайишига олиб келади, яъни VD1 стабилитрондаги кучланишнинг ўзгаришига боғлиқ бўлган чиқиш кучланишининг ўзгариши VD2 компенсацияловчи диод ёки стабилитрондаги кучланишнинг ўзгаришига боғлик бўлган чиқиш кучланишининг ўзгаришига қарама-қарши ишорага эга бўлади. Бундай ҳарорат бўйича компенсация агар VD1 стабилитрон ҳарорат бўйича коэффициенти мусбат бўлганда қўлланилиши мумкин, агар у манфий бўлса бўлгичнинг бирор елкасига термик қаршилик қўйилади. Шуниндек кучайтиргичнинг таъминот кучланиши ҳам чиқиш кучланишининг стабилилигига таъсир ўтказади, шунинг учун кўриб чиқилган схема нисбатан кичик стабилизация коэффициентига эга, чунки кучайтиргич ностабил кириш кучланиши орқали таъминланади.
(9.7) ифодадан кўриниб турибдики, стабилизатор ишининг яхшиланишини ўзгармас ток кучайтиргичининг коллектор юкламаси қаршилигини ошириш ёки унинг таъминот кучланишини ўзгаришини камайтириш (DUТ.К»0) орқали амалга ошириши мумкин. Стабилизатор ишини яхшилаш мақсадида схемадаги R1 резистор ўрнига VT2 транзисторнинг коллектор занжирига VT3 транзистор, RЭ, RГ2 резисторлар ва VD3 стабилитрондан иборат ток стабилизатори қўйлади. VD3 стабилитрондаги кучланиш кириш кучланиши ўзгарганда сезиларли ўзгармайди. Шунингдек RЭ резистордаги кучланиш ҳам сезиларли ўзгармайди, чунки бу кучланиш VD2 стабилитрондаги кучланишга деярли тенг. RЭ резистордаги кучланишнинг ўзгармаслиги натижасида VT3 транзистор эмиттер ва коллектор токлари кириш кучланиши ўзгарганда деярли ўзгармайди.


9.4-расм Ўзгармас ток кучайтиргичининг коллектор занжирига ток стабилизатори қўйилган стабилизатор схемаси


Ток стабилизатори катта ички қаршиликка эга ва унинг қўлланилиши VT1 транзисторнинг коллектор занжирига ва R1 резисторга жуда ката қаршилик уланиши билан баробардир.


Бунда эквивалент қаршилик қуйдагига тенг бўлади.

RК.ЭКВ= hUЭТ3 rК3 Rr2 RЭ / Rr2 RЭ+rСТ2 rК3 hUЭТ2 (9.11)


Бу ерда: hUЭТ3,rК3 –VT3 транзисторининг мос равишда ток бўйича статик ўтказиш коэффиценти ва коллекторининг қаршилиги: rСТ2-VD3 стабилитронннинг дифференциал қаршилиги.


(9.11) ифодадан кўриниб турибдики RК.ЭКВ нинг қиймати hUЭТ3 rК3 дан катта бўлиши мумкин эмас.
(9.7) ва (9.8) ифодалардаги R1 нинг ўрнига RК.ЭКВ ни ифодасининг қўйиб бу схема учун DUЧИҚ ўзгаришни ва стабиллаш коэффициентини ҳисоблаш мумкин.
Ток стабилизатори сифатиди майдоний транзистор қўлланилиши мумкин (9.5-расм).

9.5-расм. Ток стабилизатори сифатида майдоний транзистор қўйилган стабилизатор схемаси


9.6-расмда тасвирланган стабилизатор схемасида ўзгармас ток кучайтиргичи қўшимча таъминот манбаидан таъминланади. Қўшимча таъминот манбаи сифатида кремнийли стабилитрон ва майдоний транзистордан тузилган параметрик стабилизатордан фойдаланилади. Кўшимча таъминот манбаининг кучланиши стабилизаторнинг чиқиш кучланиши билан қўшилади.




9.6-расм. Қўшимча таъминот манбаии қўйилган стабилизатор схемаси


Стабилизаторнинг чиқиш кучланиши ўзгарганда, масалан, ортганда бўлгичнинг пастки елкасидаги URII кучланиш ортади. VT2 транзистор базасининг мусбат потенциали унинг эмиттерига нисбатан ортади ва бунинг натижасида унинг база ва коллектор токлари ортади. Бу схемада R1 резистордаги кучланиш қўшимча манбанинг кучланиши ва VT1 транзистор база-эмиттер кучланиши айирмасига тенг, яъни UR1=UVD3-UЭVT1. Агар транзистор кириш тавсифининг ночизиқлигидан база-эмиттер кучланишининг ўзгаришини сезиларсиз эканлигини ҳисобга олсак, UVD3 кучланиш қиймат жиҳатидан ўзгармайди, у ҳолда URI кучланишни ўзгармас деб ҳисоблаш мумкин. URI кучланиш ўзгармас бўлганиги учун R1 резистор орқали оқиб ўтувчи IR1=IК2+Iб1 токлар йиғиндисини ҳам ўзгармас деб ҳисоблаш мумкин.


IК2 токнинг ортиши VT1 транзистор Iб1 база токининг камайишига олиб келади (IR1=const). Iб1 база токининг камайиши VT1 транзисторнинг коллектор-эмиттер кучланишини ортишига олиб келади ва стабилизатор чиқишидаги кучланиш ўзининг дастлабки қийматигача камаяди.
Ўзгармас ток кучайтиргичи таъминот кучланишини стабиллаш чиқиш кучланиши ўзгаришини камайтириш имконини беради. Стабилизация ва пульсацияларни силлиқлаш коэффицентлари ортади.
(9.7) ифодадаги DUТ.К, DIЮ ва DUТК ларни нолга тенглаб бу схема учун стабилизация коэффицентини топиш мумкин:

КСТVT1 КVT2 aa` UЧИҚ /U01 , (9.12)


Схеманинг силлиқлаш коэффициенти тахминан стабилизация коэффицентига тенг.


9.4, 9.5 ва 9.6-расмлардаги схемаларни таққосланилганда энг катта стабилизация коэффицентига стабилланган қўшимча таъминот манбаили схема эга.
Кўриб чиқилган схемаларда таянч кучланиш манбаи кучайтирувчи транзисторнинг эмиттер занжирига қўйилади ва стабилизаторнинг чиқиш кучланишидан таъминланади. VT2 транзистор коллектор-эмиттер кучланиши UЧИ+-UТК кучланишлар фарқига тенг. Бундан келиб чиқадики, VT2 транзистор коллектор-эмиттер кучланишининг минимал қийматга эга бўлиши ва VD1 стабилитроннинг ток бўйича зарур бўлган режимини таъминлаш учун кўриб чиқилган схемада чиқиш кучланиши таянч кучланишидан доим катта бўлиши керак. Кичик (UЧИҚТК) чиқиш кучланишларини олиш ва агар чиқиш кучланишининг кенг доирада ростланиши талаб қилинган ҳолларда 9.7-расмда тасвирланган схема қўлланилади. Бу схемада таянч кучланиши манбаи VD1 стабилитрон ҳисобланади. Таққословчи бўлгич (R1, RП, R2) UЧИҚ+UТК+UVD2 йиғинди кучланишдан таъминланади.
Чиқиш кучланиши ўзгарганда бўлгичнинг пастки елкасидаги URII кучланиш ўзгаради, VT2 транзистор базасининг потенциалининг ўзгариши натижасида унинг база ва коллектор токлари ўзгаради. Демак VT1 ростловчи транзисторнинг база-эмиттер кучланиши ўзгаради. VT1 транзистор база-эмиттер кучланишининг ўзгариши унинг коллекторидаги кучланишни ўзгаришига олиб келади ва чиқиш кучланиши ўзининг дастлабки қийматига қайтади.

9.7-расм. Чиқиш кучланишини кенг доирада ростловчи стабилизатор схемаси


Кўриб чиқилган схемаларнинг нормал ишлаши учун ростловчи транзисторининг ўзгармас ток кучайтиргичи билан ток бўйича мослаштириш зарур. Шунинг учун кўп ҳолларда ростловчи элемент таркибий транзисторлар схемасида (Дарлингтон схемаси) йиғилади (9.8-расм).


Бу схемада ростловчи элмент учта VT1.1, VT1.2, VT1.3 транзисторлардан ташкил топган. R3, R4 резисторлар VT1.2 ва VT1.3 транзисторлар ишчи нуқталарини актив соҳадан чиқиб кетмаслигини, яъни ток бўйича иш режимини таъминлайди.

9.8-расм. Таркибий транзисторларда йиғилган ростловчи элемент схемаси


Стабилизаторнинг чиқиш кучланишини кенг доирада ростлаш талаб қилинганда R3, R4, резисторларни ток стабилизаторларига алмаштириш мақсадга мувофиқдир. Ўзгармас ток кучайтиргичи дискрет элементларда ёки операцион кучайтиргичларда йиғилиши мумкин. Операцион кучайтиргичда йиғилган стабилизатор схемаси 9.9-расмда келтирилган.








9.9-расм. Операцион кучайтиргичда йиғилган компенсацион стабилизатор схемаси


Ҳозирги вақтда алоқа аппаратураларида интеграл микрасхемаларда йиғилган узлуксиз ростловчи стабилизаторлар кенг қўлланилмоқда.


К142ЕН1,2 турдаги интеграл стабилизаторлар 3 дан 30 В гача чиқиш кучланишини таъминлаши мумкин. Бунда интеграл микросхемага қатор дискрет элементлар уланади (9.10-расм).
Микросхемаларнинг ростловчи элементи VT4, VT3 транзисторларда Дарлингтон схемаси бўйича йиғилган.
Таянч кучланиши манбаи VT1,VD1,VT5,R1,R2 ва VD2 элементлардан тузилган. Таянч кучланиши микросхеманинг 6 ва 8 чиқишлардан олинади. VT1 майдоний транзистор ва VD1 стабилитрон параметрик кучланиш стабилизаторини ташкил қилади. VT5 транзистор ва R1, R2 резисторлар талаб килган таянч кучланишини (U=2,4 В) бўлишини таъминлайди. VD2 диод таянч кучланишини ҳарорат бўйича стабилланишини амалга оширади. Ўзгармас ток кучайтиргичи VT6, VT7 транзиторларда носимметрик дифференциал схемада йиғилган. VT7 транзисторининг коллектор юкламаси VT2 майдоний транзистор ҳисобланади. R3 резистордаги кучланиш UТК кучланишга тенг.
Стабилизаторни қисқа туташувдан ва ортиқча кучланишлардан ҳимоялаш учун схемага VT9 транзистор қўйилган, стабилизаторни ташқи сигнал орқали узиш ёки улаш учун VT8 транзистор қўйлган.


9.10-расм. К142 ЕН1(2) микросхема асосида йиғилган стабилизатор схемаси


Интеграл стабилизаторни ишлаши учун схемага R8, R9, R10 кучланиш бўлгичи, чиқиш сиғими СФ ва ҳимоялаш занжири резисторлари R5-R7 уланган. Схеманинг ишлаш принципи қуйдагича тартибда амалга ошади. Кириш кучланиши ўзгарганда масалан, ортганда дастлаб чиқиш кучланиши, пастки елка резисторидаги UR10 кучланиш ортади. Бунинг натижасида VT7 транзистор базасидаги мусбат потенциал ва унинг база, коллектор токлари ортади, натижада VT3, VT4 транзистор база токлари камаяди ва VT4 транзистор коллектор-эмиттер кучланиши ортади.


VT4 транзистор коллектор-эмиттер кучланишининг ортиши чиқиш кучланишининг дастлабки қийматига қайтишига олиб келади. Чиқиш кучланишини ростлаш схемада R10 ўзгарувчан резистор орқали амалга оширилади.
Стабилизаторни қисқа туташув ва ортиқча юкланишидан ҳимоялаш схемасининг ишлаш принципи таркибий транзисторларнинг ёпилишига асосланган. Нормал режимда R7 резистордаги (ток хабарчиси) кучланиш R5 резистордаги кучланишдан кичик, VT9 транзистор базаси эмиттерига нисбатан манфий потенциалига эга бўлади ва VT9 транзистор ёпиқ бўлади. Қисқа туташув ёки ортиқча юкланишларда R7 резистордаги кучланиши ортади. R7 резисторидаги кучланиш R5 резистордаги кучланишдан ортиши билан VT9 транзистор базасининг потенциали коллекторига нисбатан мусбат бўлиб қолади ва VT9 транзистор очилади. VT9 транзисторнинг очилиши билан унинг база ва коллектор токлари ортади. VT9 транзистор коллектор токининг ортиши VT3, VT4 транзасторлар база токларини камайтиради ва бу билан ростловчи транзисторлар ёпилади.
К142ЕН3 ва К142ЕН4 турдаги интеграл стабилизаторлар чиқиш кучланишининг 3… 30 В диапазонини олишни таъминлайди. Бунда рухсат этилган максимал ток 1 А ни, максимал қуват эса 1,4 Вт ни (радиаторсиз) ташкил қилади. К142ЕН5А ва К142ЕН5Б турдаги интеграл микросхемалар бир номиналдаги 5 В ва 6 В кучланишларни олинишини таъминлайди. Бунда рухсат этилган максимал ток 3 А ни, максимал қуват эса 1, 2 Вт ни (радиаторсиз) ташкил қилади. КР142ЕН6 турдаги интеграл стабилизаторлар ± 5… ± 25 диапазондаги икки қутбли чиқиш кучланишини олиш имкони беради. Бунда юклама токи 0,2 А ни ташкил қилади. КР142ЕН8 ва КР142ЕН9 турдаги интеграл стабилизаторлар 1,5 А юклама токида 9,12,15,20,24,27 В номиналлардаги чиқиш кучланишларини олишни таъминлайди. Кейинги вақтларда чиқиш кучланиши ростланадиган КР142ЕН12, КР142ЕН14, КР142ЕН18 КР1151ЕН1 ва бир номинал чиқиш кучланишини берувчи КР142ЕН15 сериялардаги интеграл стабилизаторлар яратилди. Уларнинг параметрлари иловаларда келтирилган. Агар интеграл микросхемалар талаб қилинган юклама токини таъминлай олмаса, уларга ташқи ростловчи транзистор уланиши мумкин. Қўшимча транзисторли К142ЕН1 интеграл микросхема базасида йиғилган стабилизатор схемаси 9.11-расмда келтирилган.

9.11-расм. К14ЕН1 интеграл микросхема базасида йиғилган қўшимча транзисторли стабилизатор схемаси





Download 3,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish