|
Дунёдаги исботланган нефть захиралари ва ишлаб чиқариш бўйича
кўрсаткичлар
74
.
№
мамлакат
Захиралар
(млрд.
тонна)
Ишлаб
чиқариш
(млн тонна)
74
«Панорама» газетасининг 1998 йил 27 февраль материаллари асосида. 9 б.
92
1.
Саудия Арабистони
35,8
428,0
2.
Россия
13,9
301,0
3.
Ироқ
15,1
28,8
4.
Қувайт
13,3
107,2
5.
БАА
12,6
117,3
6.
Эрон
12,7
183,8
7.
Венесуэла
9,3
162,4
8.
Мексика
7,3
163,6
9.
ХХР
3,3
158,5
10.
АҚШ
3,7
382,9
11.
Ливия
3,9
69,1
12.
Нигерия
2,1
106,0
13.
Қозоғистон
2,2
23,0
14.
Норвегия
1,5
155,5
15.
Алжир
1,2
60,0
Дунё заҳиралари
140,9
3361,6
Дунёдаги газ заҳиралари ва ишлаб чиқариш кўрсаткичлари
75
№
мамлакат
Заҳиралар
(трлн куб.
м.)
Ишлаб чиқариш
(нефть
эквиваленти бўйича млн
тонна)
1.
Россия
48,6
505,0
2.
Эрон
21,0
34,3
3.
Қатар
7,08
12,2
4.
Саудия Арабистони
5,35
27,2
5.
БАА
5,35
14,0
6.
АҚШ
4,68
492,2
7.
Венесуэла
4,0
28,8
8.
Алжир
3,69
59,3
9.
Нигерия
3,0
4,2
10.
Ироқ
3,34
-
11.
Туркманистон
2,89
29,6
75
«Панорама» газетасининг 1998 йил 27 февраль материаллари асосида. 9 б.
93
12.
Қозоғистон
2,5
5,4
13.
Канада
1,93
137,7
14.
Норвегия
1,35
36,8
15.
Мексика
1,92
28,1
16.
Голландия
1,81
68,2
17.
Ўзбекистон
1,9
41,1
18.
Малайзия
2,27
31,8
19.
Индонезия
2,05
59,9
20.
ХХР
1,17
17,9
21.
Украина
1,14
15,4
Туркманистон ўзининг бетараф позициясини рўкач қилиб, минтақа атрофида
кечаётган асосий геосиёсий жараёнлардан четда туришни афзал кўрмоқда. Қирғизистон ва
Тожикистон ҳам бир неча йиллардан буён минтақа атрофида кечаётган геосиёсий
жараёнлар синовидан ўтиб келмоқда. Табиийки, минтақадаги давлатларнинг иқтисодий
имкониятлари ва сиёсий ривожланиши етакчи давлатлар томонидан доимий кузатуви ва
диққат марказида қолиб келмоқда. Ўзбекистонгина ўз ташқи сиёсий фаолиятни мамлакат
миллй манфатларини инобатга олиган қатъият билан амалга ошириб келмоқда. Унинг
улкан иқтисодий ва сиёсий имкониятларга эга бўлган давлат эканлигини англаб етган
етакчи мамлакатлар ўз иқтисодий манфаатларини шакллантириш ва ривожлантириш
мақсадида йирик компанияларининг ваколатхоналарини очмоқда.
Шу ўринда Марказий Осиёда азлдан мавжуд бўлган ва ҳозирги даврда қайта
тикланаётган Буюк Ипак йўлининг иқтисодий аҳамиятини таъкидлаб ўтиш зарур. Биргина
Ўш-Андижон-Тошкент-Нукус-Қўнғирот автойўлининг барпо этилиши Буюк Ипак йўли
асосий бўғинининг ишга тушганини англатади ва Ўзбекистон иқтисодий
имкониятларининг янада кенгайишига хизмат қилади.
Геосиёсат нуқтаи назаридан Ўзбекистон Марказий Осиёнинг марказини эгаллаган
ҳамда муҳим стратегик мавқега эга бўлган давлат ҳисобланади. Сиёсий, иқтисодий ва
маънавий салоҳияти ҳамда демографик имкониятлари жиҳатидан минтақадаги бошқа
давлатлардан ажралиб туради. Жумладан, Марказий Осиё минтақаси аҳолисининг 40
фоизи Ўзбекистонда истиқомат қилади. Қўшни республикаларнинг Ўзбекистонга
чегарадош бўлган барча маъмурий ҳудудларида ўзбеклар маҳаллий элатлар билан
биргаликда яшаб келади. Ўзбек халқига хос бўлган бағрикенглик, урф-одатларни
эъзозлаш, анъаналарга амал қилиш, бақамти яшаётган элатлар ўртасида унинг
етакчилигини таъминлайди. Бу ҳол Ўзбекистоннинг минтақада нафақат жўғрофий, балки
94
этно-маданий нуқтаи назаридан ҳам ўзига хос кўприк вазифасини ўтаётганини намоён
этади.
Хулоса қилиб айтганда, минтақанинг геосиёсий мавқеи қуйидаги омиллар билан
белгиланади:
Марказий Осиёнинг геосиёсий мавқеи, аввало, унинг иқтисодий имкониятлари
билан белгиланади. Бу борада энг манфаатли ҳамкорлар билан иш олиб бориш
муҳимлигини таъкидлаб, минтақада етакчи давлатлар манфаатларининг шиддат билан
шаклланиб бораётгангини инобатга олиш зарур. Шу билан бирга, иқтисодий
манфаатларини амалга ошира олмаган ташқи кучлар диний, миллатлараро муносабатлар,
ҳудудий муаммолар, сув тақсимотига оид масалалар каби омилларга таяниб, минтақадаги
барқарорликни издан чиқариши мумкин.
Шу нуқтаи назардан, миллатлараро муносабатларда барқарорликни таъминлаш
минтақавий хавфсизликнинг муҳим жиҳатларидан бири ҳисобланади. Шунингдек,
минтақада сув тақсимоти масалаларида ҳукуматлараро комиссия ишини тўғри йўлга
қўйиш, , республикалар ўртасида чегаралаш ишларини охирига етказиш минтақадаги
коммуникацион тизимнинг такомиллаштирилиши унинг иқтисодий ва сиёсий аҳамиятини
ошишига олиб келувчи омил ҳисобланади.
Бундан ташқари, минтақада, жумладан Ўзбекистонда фаолият юритаётган
хорижий ташкилотлар томонидан ўтказилаётган тадбирларнинг мавзуларига эътибор
қаратиш ва уларнинг минтақа ижтимоий-сиёсий ҳаётига таъсири тўғрисида амалий
тадқиқотлар олиб бориш ҳамда тегишли хулосалар чиқариш ҳам муҳим аҳамият касб
этади.
Шу маънода манфаатларнинг тенглиги асосида, барча, айниқса ривожланган
давлатлар билан ўзаро фойдали ҳамкорлик ўрнатиш минтақа мамлакатларининг дунё
иқтисодий тизимига тадрижий ҳамда қонуний тарзда интеграциялашуви ҳамда, Марказий
Осиё геосиёсий аҳамиятининг янада кучайишига олиб келиши шубҳасиздир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
