Ўзбекистон ахборот технологиялари ва коммуникацияларни ривожлантириш вазирлиги

 
узатгичларнинг тавсифларини 
ҳ
исобга олиш 
керак.
ТОА да махсус оптик ёруғлик узатгичлар қўлланилади. 
 
Кичик сўниш коэффициентига эга бўлган оптик ёру
ғ
лик 
узатгичлар асосида оптик сигналларни узо
қ
масофаларга 
узатишни таъминловчи оптик кабеллар яратилмо
қ
да.
Оптик ёруғлик узатгичлар икки турга бўлинади: ясси оптик ёруғлик 
узатгичлар ва ёруғлик узатувчи оптик толалар. Ясси оптик ёруғлик 
узатгичлар ўз навбатида плёнкали (2.3,а-расм) ва каналлига (2.3,б-расм) 
бўлинади. Ёруғлик узатувчи оптик толалар эса бир қатламли (2,а-расм), икки 
қатламли (2.3,б-расм), уч қатламли ( 2.3,в-расм) ва ҳ.к. бўлиши мумкин.
2.3-расм. Ясси оптик ёруғлик узатгичлар
Оптик ёруғлик узатгичларнинг синдириш кўрсаткичи: 
n
1
 
n
0
 
n
0
 
n
1
 
n
2
 
d 
а) 
n
2
 
б) 

---

48 
a) 
n
1
 
n
0
 
б) 
n
1
 
n
0
 
n
2
 
в) 
n
1
 
n
0
 
n
2
 
n
3
 

,
n
μ
ε
=

бу ерда 


-мос 
равишда нисбий диэлектрик ва магнит
ўтказувчанлик. n

n
0
бўлганда (n
0
-атроф му
ҳ
итнинг синдириш кўрсаткичи) 
нур чегарадан тўлиқ ички қайтади. 
Ясси оптик ёруғлик узатгичларда (.1-расм) тўлиқ ички қайтиш бўлиши 
учун n
1 

n
2
≥
n
0
, шарт бажарилиши керак. 
Бу ерда n
1
-плёнканинг синдириш кўрсаткичи;
n
2 
-тагликнинг синдириш кўрсаткичи;
n
0
-ташқи муҳитнинг синдириш кўрсаткичи. 
Плёнка қалинлигини танлаб, узатиладиган тўлқинлар сонини 
чегаралаш мумкин. Битта асосий тўлқинни узатиш учун плёнка қалинлиги 
0,1 мкм бўлиши керак. Бундай плёнкани тайёрлаш мурраккабдир. 
Синдириш кўрсаткичларининг нисбий фарқини камайтириб, плёнканинг 
қалинлигини, яъни диаметрини оширишимиз мумкин. Кўпгина оптик 
қурилмалар: актив(генератор, модулятор, демодулятор ва б.қ.) қурилмалар
ясси оптик ёруғлик узатгичларнинг қирқимлари асосида тайёрланади. 
Ёруғлик узатувчи оптик толалар ўзак ва қобиқдан иборат бўлади. Улар 
қиймат бўйича бир-бирига яқин турли синдириш кўрсаткичларига эга. Ўзак 
узатувчи муҳит, қобиқ эса ўзи ва ўзак орасида чегара хосил қилувчи 
сифатида ишлатилади. Бу чегара ёруғликни йўналтирувчи физик канални 
шакллантириб, у орқали узатилган сигналнинг ташувчиси ёруғлик нури 
тарқалади.
Ёруғлик нурининг фақатгина ўзак бўйлаб тарқалишини таъминлаш 
учун (2-расм) n
1
>n
2
>n
3
>n
0
, шарт бажарилиши керак. Мос равишда бу ерда 
n
1
-ўзакнинг синдириш кўрсаткичи,
n
2
, n
3
-қобиқларнинг синдириш кўрсаткичлари,
n
0
-ташқи мухитнинг синдириш кўрсаткичи.

---

49 
2.4-расм. Ёруғлик узатувчи оптик толалар
ОТни таркибий қисмлари 3.3-расмда тасвирланган. Ўзак ва қобиқ учун 
асосий материал кварц шишаси (SiO
2
) хисобланади. Керакли синдириш 
кўрсаткичларини олиш учун кварц шишасига бор, германий ва шунга ўхшаш 
бошқа қўшимчалар қўшилади. Толани қўшимча қобиқлари ҳимоя қобиғи 
хисобланади. 2.5-расмда ташқи пластик қоплама кўрсатилган. 
2.5-расм. Оптик толанинг тузилиши