|
2.1 ATLARDI BAG’IW HÁM KÚTIMLEWGE GIGIENIK TALAPLAR
Respublikamızdaǵı atlardıń 90 procentinen aslamın jergilikli qarabayır tuqım atlar quraydı. Qarabayır tuqım atlar bekkem konstitutsiyali bolıp, jergilikli ıqlım sharayatımızǵa jaqsı maslasqan, universal zot esaplanadı. Zotni tańlawda tiykarınan onıń qarshıǵa bálentligine, tós sheńberine, gewde qıya uzınlıǵına hám alaqan sheńberine itibar beriw kerek. Mısalı, arqa ayaqları bir-birine jaqın bolmawi, aldı ayaqları hám ko'kragi keń, moynı uzın, arqa sawırsı tuwrı bolıwı kerek.
Atlar basqa awıl xojalıq haywanlarınan ajralıp turadı. Olarda barlıq dene aǵzaları sonshalıq mo'tanosib rawajlanǵanki, nátiyjede olar tez juwırıw hám musallat tartıw múmkinshiliklerine iye. Bunnan tısqarı atlarda oraylıq nerv sistYemasi áp-áneydey rawajlanǵan bolıp, insan ushın paydalı shártli reflekslar olarda tez payda boladı. Olarda chutlash, esitiw hám seziw aǵzaları jetilisken rawajlanǵan.
Jas atlardıń jınıslıq yetilishi 6 -8 aylıqtan 12-18 aylıqǵa shekem bolǵan dáwirde júz boladı. Jınıslıq yetilishniń dáslepki dáwirinde jas atlar denesiniń tez úlkenlashuvi gúzetiledi. Atlardıń ósiwi 5 jasqa shekem dawam etedi. Qulın tuwılǵannan keyin organizm dáslepki 2-3 kún dawamında qayta tiklena baslaydı. Bul dáwirde kaloriyali azıqlar menen azıqlantirilmasa, olardıń skeleti jaqsı o'smaydi, rawajlanbaydı.
Qulınlar ómiriniń dáslepki bir ayı dawamında onasini hár saatta emiwi kerek. Olar 1-1, 5 aylıqtan baslap ósimlikler menen, 2-sheshe aqırınan baslap bolsa koncentrat azıqlarǵa uyretila barıladı.
Qulınlar 6 -7 oyligida Anasinan ajratıladı. Anasinan ajratılıwınıń eń jaqsı múddeti avgust -oktiyabr' ayları esaplanadı. Anasinan ajıratılǵan jas qulınlar sutkasına 4 ret azıqlantiriladi. Koncentrat azıqlar sutkasına 3 mezgil, pishen 3 mezgil, shireli azıqlar 2 mezgil beriledi.
Qulın - otniń bir jasqa deyińi balası. 2 jaslisi “toy”, 3 jasdaǵısı “ǵunan”, 4 jaslisi “dónen”, 5 jastan keyin “ot” dep ataladı.
Nárenjan tuwılǵan qulınlardıń hár bir bası esabına ıssı suwǵa aralastırılǵan siyir suti beriledi. Bunda bir litr sutke 20 -25 gramm qant da qosıladı.
Oktyabrden tap yanvarǵa shekem er adam taylarǵa 100 kg tiri vazńa 2, 8, urǵashı taylarǵa hár 100 kg tiri vazńa 2, 5 azıq birligi beriledi.
Bunda hár bir azıq birligine 105-106 g hazmlanuvchi belok, 6, 5-7, 5 kal'tsiy, 5, 5-6 g fosfor hám 20 mg karotin tuwrı keliwi kerek. Dáslepki aylarda taylar ratsioniniń 50-60 payızın to'yimliligi boyınsha koncentrat azıqlar quraydı. Ratsiondagi turpayı azıqlar muǵdarı az-azdan asıp baradı. Jaz kúnleri qulınlar kúni menen jaylawda bolıp, tek kún júdá ısıp ketken waqıttaǵana at qoraǵa haydab kiritiledi, koncentrat ozuqlar menen boqiladi.
Atlardı at qoralarda taqasiz, kómekshi feyilsten erkin halda bagıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. At qoranıń jarıq, qurǵaqlay, samalsız hám taza bolıwı atlar sog'ligi ushın júdá paydalı bolıp tabıladı. Jaqtılıqta atlar organizminde element almasinuvi tezlashadi. Onıń ushın áynekler poldan 1-1, 5 m biyiklikte qurıladı. Temperatura 8-10ºS bolıwı kerek.
Ayǵırlardı zooveterinariya qaǵıydası tiykarında ozuqlantirish olardıń jınıslıq aktivligin asıradı. Ayǵırlardıń ratsionida masaqlı hám dukkakli pishenler, arpa jarma, geshir, jońıshqa, gósh-suyek hám qan onı, máyek hám basqa belok vitaminlar hám de mineral elementlarǵa bay bolǵan azıqlar bolıwı kerek. Olardıń hádden tıs semirib ketiwine jol qoymaw kerek. Aqırlarda mudami Lizun duzı bolıwı kerek. Ayǵırlardıń 100 kg tiri salmaǵı esabına sutkasına 2 kg azıq birligi tuwrı keliwi kerek.
Ayǵırlardıń jınıslıq múmkinshiliklerin kóbeyiwshi faktorlar quyash nurı, taza hawa, turaqlı háreket hám shomıldırıw bolıp tabıladı. Hawanıń ıssı hám suwıq kúnleri ayǵırlardı yayratishga shıǵarıw zárúr.
Jaz ayında ayǵırlardı 10 -12 minut 14-15ºS ıssılıqtan tómen bolmaǵan suwda shomıldırıw paydalı bolıp tabıladı. Hár kúni tazalaw, bir ayda bir ret tuyaqların kóriw, olar ósińki bolsa, kesip tazalaw zárúr. Bir kúnde 1-2 ret biyelerge qoyıp alıw múmkin. Bir háptede bir kún dem beriledi. Biyelerdiń buwazlıq dáwiri ortasha 335 kunni, ayırım jaǵdaylarda 315-350 kunni quraydı.
Er adam qulınlar urǵashı qulınlarǵa salıstırǵanda 1-2 kún keyin tuwıladı. SHuni búydew zárúrki, eger biye balasın júdá az kóterse, bul onıń keselligin ańlatadı. Buwazlıqtıń 7-8 ayında biyaniń qorni osiladi, jelini úlkenlesedi, tez-tez siyadi, terleydi hám sharshap qaladı. Tuwıwına 2 ay qalǵanda biyeler barlıq jumıslarda azat etiledi, 15-20 kún qalǵanda bolsa tiyine ultaraq salınǵan turaqlı malqoralarǵa kóshiriledi. Qulınlawǵa 1-2 kún qalǵanda biyaniń jelini ko'pchib, jelin so'rg'ichlaridan jelimge uqsas suyıqlıq kela baslaydı. Tuwıw aldından tınıshsızlanadı, azıq yemay qóyadı. Qulınlaw 20 -40 minut dawam etedi, to'lg'oq 2-3 minutda qaytalanadı.
Qulın tuwılganidan keyin kindigi qornidan 5-6 sm tómenlewden taza sabaq menen baylanisıp, qayshında qırqıladı. Qırqılǵan jayǵa yad surkaladi. Eger biyaniń joldasi 12 saat ishinde túspewa, veterinariya vrachiga shaqırıq etiledi.
Jańa tuwǵan qulındı biyaniń ózi yalab quritadi. Jalaw processinde qulındıń terisi massaj etiledi, dem alıwı hám qan aylanıw funktsiyası shólkemleri kúshayadi, biyaniń joldasi tez ajraladi`, jınıslıq shólkemleri normalastırıwadı. Jańa qulın tap ayaqqa turguncha biyaniń jelin so'rgichlarini qıdıra baslaydı. Bunday waqıtta oǵan jay iyesi járdem beriwi kerek. Biyaniń jelinin juwıp taslaw, so'rg'ichlarni súlgi menen súrtiw hám dáslepki sutti sog'ib taslawı kerek.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
