|
2. 4. Taylardı saqlaw ham asiriw usillari
Ádetde biyeler mart ayınan qulınlawdı baslaydı. At qorada biyelerdi qulınlaw sánesin kórsetiwshi kalendar júritiledi. Biyelerdi qulınlaw waqtın bilgen halda azıqlantırıw shólkemlestiriledi. Qulınlaw biye saqlanatuǵın dennikda ótkeriledi. Tuwıw reti kelgendede keshki waqıtta jarıq shıra, ıyt, pıshıq, shawqım hám qáhár menen aqırıwlar bolmawi kerek.
Qulınlaw ádetde basqalardıń aralasıwisiz 10 -30 minut dawam etedi. Zárúr jaǵdaylarda veterinar járdem kórsetiwi ushın at qorada kerekli buyımlar, dári-dármanlar, ıssı suw hám kerekli materiallar bolıwı kerek. Er adam qulınlar urǵashı qulınlarǵa salıstırǵanda 1-2 kún keyin tuwıladı. SHuni búydew zárúrki, eger biye balasın júdá az kóterse, bul onıń keselligin ańlatadı. Buwazlıqtıń 7-8 ayında biyaniń qorni osiladi, jelini úlkenlesedi, tez-tez siyadi, terleydi hám sharshap qaladı.
Tuwıwına 2 ay qalǵanda biyeler barlıq jumıslarda azat etiledi, 15-20 kún qalǵanda bolsa tiyine ultaraq salınǵan turaqlı malqoralarǵa kóshiriledi. Qulınlawǵa 1-2 kún qalǵanda biyaniń jelini ko'pchib, jelin so'rg'ichlaridan jelimge uqsas suyıqlıq kela baslaydı. Tuwıw aldından tınıshsızlanadı, azıq yemay qóyadı. Qulınlaw 20 -40 minut dawam etedi, to'lg'oq 2-3 minutda qaytalanadı. Qulın tuwılganidan keyin kindigi qornidan 5-6 sm tómenlewden taza sabaq menen baylanisıp, qayshında qırqıladı. Qırqılǵan jayǵa yad surkaladi. Eger biyaniń joldasi 12 saat ishinde túspewa, veterinariya vrachiga shaqırıq etiledi.
Jańa tuwǵan qulındı biyaniń ózi yalab quritadi. Jalaw processinde qulındıń terisi massaj etiledi, dem alıwı hám qan aylanıw funktsiyası shólkemleri kúshayadi, biyaniń joldasi tez ajraladi`, jınıslıq shólkemleri normalastırıwadı. Jańa qulın tap ayaqqa turguncha biyaniń jelin so'rgichlarini qıdıra baslaydı. Bunday waqıtta oǵan jay iyesi járdem beriwi kerek. Biyaniń jelinin juwıp taslaw, so'rg'ichlarni súlgi menen súrtiw hám dáslepki sutti sog'ib taslawı kerek.
Qıs dáwirinde biyeler at qoraǵa jaqın bolǵan jaylawlarǵa alıp shıǵıladı. Suwıq kúnlerde at qorada qaladı hám yayratish maydanshalarında yayratiladi.
Qulınlar 6 -7 oyligida Anasinan ajratıladı. Anasinan ajratılıwınıń eń jaqsı múddeti avgust -oktiyabr' ayları esaplanadı. Anasinan ajıratılǵan jas qulınlar sutkasına 4 ret azıqlantiriladi. Koncentrat azıqlar sutkasına 3 mezgil, pishen 3 mezgil, shireli azıqlar 2 mezgil beriledi. Taylar analardıńlarınan ajratılıwında tamǵalanadı. Tamǵalaw 2 qıylı usılda ámelge asıriladı : 1 - kúydiriw usılı, 2 - suwıq usılda tamǵalaw, suwıq usılda tamǵalaw awrıwsız bolıwı hám anıq kórinisi menen ábzal esaplanadı.
Nárenjan tuwılǵan qulınlardıń hár bir bası esabına ıssı suwǵa aralastırılǵan siyir suti beriledi. Bunda bir litr sutke 20 -25 gramm qant da qosıladı.
Taylardı Anasinan ajıratıw az-azdanlıq menen emes, darxol ámelge asıriladı. Anasinan ajıratılǵannan keyin ósiwden qalmawı ushın jetkilikli muǵdarda sapalı azıqlar menen támiyinleniwi kerek: bunda 2-3 kg maydanlanǵan arpa, 3-5 kg pishen, 0, 5 kg kepek hám 2 kg-ge shekem geshir beriledi. Oktyabrden tap yanvarǵa shekem er adam taylarǵa 100 kg tiri vazńa 2, 8, urǵashı taylarǵa hár 100 kg tiri vazńa 2, 5 azıq birligi beriledi. Anasinan ajıratılǵan taylar 2-3 kún at qorada saqlanıp 2-3 at baqqısh qadaǵalawında jaylawǵa alıp shıǵıladı.
Taylarǵa úlken jas daǵı biyelerdi qosıp jaylawǵa alıp shıǵıw maqsetke muwapıq boladı. Jaylawda bagıw dáwirinde taylarǵa qosımsha túrde maydanlanǵan geshir, arpa, kepek hám azraq pishen beriledi. Suwıq túsiwi menen jaylawda bagıw qısqarib baradı. Suwıq tushgach at qorada boqilib kúndiz yayratish maydanshasına shiǵarıladı yamasa 1-2 saat jaylawda aylantırılıp kelinedi. At qorada saqlaw sharayatına ótilgende er adam hám urǵashı taylar ajratıladı.
Bunda hár bir azıq birligine 105-106 g hazmlanuvchi belok, 6, 5-7, 5 kal'tsiy, 5, 5-6 g fosfor hám 20 mg karotin tuwrı keliwi kerek. Dáslepki aylarda taylar ratsioniniń 50-60 payızın to'yimliligi boyınsha koncentrat azıqlar quraydı. Ratsiondagi turpayı azıqlar muǵdarı az-azdan asıp baradı.
Taylar analardıńlarınan ajıratılǵannan baslap atlarǵa qollanılatuǵın barlıq qaǵıydalar olarǵa da qollanıladı. Daslep taylardı jıplap júriwge uyretiledi. Onıń ushın yayratish maydanshasına yamasa jaylawǵa alıp shıǵıwda júwenlenedi. At qoraǵa alıp kirisiwde de jıplap alıp kiritiledi.
Taylardı tazalawǵa da az-azdan uyretip barıladı. Aldın silab, keyin toyniń ózi jetpeytuǵın jayları (moynı, ko'kragi) qashlanadi hám súlgi menen artib shıǵıladı. Esh qashan qashlag'ish isletilmaydi. Burniniń átirapları ızǵar súlgi menen artiladi. SHu jol menen qıs máwsimi dawamında taylar qolǵa uyretip barıladı.
Haywanlardı azıqlantirishda juǵımlılıqtı baslanǵısh bahalaw kórsetkishi retinde ximiyalıq quramdı úyreniw zárúrli bolıp tabıladı. Sebebi ximiyalıq quram tiykarında azıqtıń ulıwma to'yimliligi belgilenedi hám sol tiykarında ratsion dúziledi. Biraq kóplegen fermer xojalıqlarında azıqtaǵı ámeldegi juǵımlılıq anıqlanmasdan ádebiyat maǵlıwmatlarınan paydalanıladı. Xojalıqtaǵı azıqlardıń to'yimliligi ádebiyatlar daǵı ortasha kórsetkishke koefficientten tómen bolsa haywandıń juǵımlılıq elementlarǵa bolǵan talabı qandirilmaydi, sonday eken haywandıń ónim beriw múmkinshiliginen tolıq paydalanilmaydi, ortasha kórsetkishlerden joqarı bolsa azıq normadan artıq berilgen boladı, nátiyjede alınǵan mahg'sulot ózine túser bahası qımbatlasadı. Sol sebepli hár bir xojalıqta jetiwtiriletuǵın azıqlardıń túrleri boyınsha haqıyqıy to'yimliligini anıqlap ratsion dúziw zárúr. Bul maqsette Navaiy kán metallurgiya kombinatına qarawlı Doslıq agrofirmasidagi sawın siyirlarǵa agrofirma qánigeleri tárepinen ádebiyat maǵlıwmatları tiykarında dúzilgen ratsionning jemisdorlikka tásirin hám ratsionga kiritilgen azıqlardıń haqıyqıy to'yimliligi tiykarında dúzilgen ratsionning jemisdorlikga tásiri úyrenildi Aydarov Q. H., (2011).
Xoxrin S. I. (2004), siyirlardıń jemisdorligi asıp barıwı menen ratsion quramında 1 kg qurǵaqlay elementtıń energetikalıq ma`nisi de asıp barılıwı kerek. Mısalı : laktatsiya dáwirinde 3000 kg sút beretuǵın siyirlar ratsionining 1 kg qurǵaqlay statyasına 0, 7 azıqa birligi yamasa 8, 2 MDj almasinuv energiyası tuwrı keliwi kerek, eger 5500-6000 kg sút bersa - 0, 9 yamasa 10, 5 MDj almasinuv energiyası, 10 000 kg den zıyat bolsa - 1 azıqa birligi yamasa 11, 0-11, 5 MDj almasinuv energiyası tuwrı keliwi kerek.
Ratsion quramındaǵı hár 1 azıqa birligine tuwrı keletuǵın energiya hám to'yimli elementlar muǵdarı 1-kestede kórsetilgen.
Jas ósip atırǵan hám semizlik dárejesi ortashadan tómen bolǵan siyirlar ratsioniga 1-2 azıqa birligi qosıp beriledi, bunda hár 1 azıqa birligine 100 g hazmlanuvchi protein, 7 g kalsiy hám 5 g fosfor tuwrı keliwi kerek.
Tiri salmaǵı 500-600 kg bolǵan, siyirlardıń jemisdorligiga qaray hár 100 kg tiri vaznga 2, 8-3, 2 kg qurǵaqlay element talap etiledi, jemisdorligi joqarı bolǵan siyirlarǵa bul kórsetkish 3, 5-4 kg ge shekem baradı.
Ratsionning protein menen támiyinlengenligin baqlaw úlken áhmiyetke iye, onıń jetispewshiligi nátiyjesinde sút jemisdorligi hám sút maylılıǵı azayıwı, reproduktivlik ózgeshelikiniń buzulishiga hám nárenjan násil tuwılıwı gúzetiledi. Onıń ushın ratsion quramında hár 1 azıq birligine siyirlardıń sút jemisdorligiga qaray 95-110 g tuwrı keliw kerek. Bakanov v. N., Menkin v. K (1989 ), Bogdanov G. A. (1990 ), Kalashnikov A. P. hám boshq (1988).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
