Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

П = W
1
- W
2
 
бу ерда: W
1
- лойнинг суюклик чегарасидаги намлиги, %; 
W
2
- лойнинг қуюқлик чегарасидаги намлиги, %. 
Синашдан олинган учта қийматнинг ичида иккита каттасининг ўртача арифметик 
микдори лойнинг пластиклигини билдиради. Пластиклик қийматига кўра, лойлар бешта 
синфга бўлинади - юқори пластикли (П>25), ўрта пластикли (П=15-25), энг қулай пластикли 
(П=7-15), кам пластикли (П<7) ва пластик эмас. 
Агар лойнинг пластиклиги Земятченский асбобида аниқланса, у ҳолдапластиклик 
кўрсатгичи 2,5 дан кам (кам пластикли), 2,5-3,6 гача (ўртачапластикли) ва 3,6 дан кўп (юқори 
пластикли) бўлган синфларга бўлинади. 
4.4 Лойнинг ҳавода ва ўтда киришишини аниқлаш 
Тажриба ишини лойни ўтга чидамлилик даражасини аниқлагандан сўнгбошлаш керак 
бўлади. Бунинг учун 12-тажриба ишида кўрсатилган уч қиррали пирамида шаклидаги 
(пироскоплар) намуналар ясабуни ўчоқда қиздирамиз. Ўчоқдаги ҳарорат кўтарилган сари 
намуналарнингучи эгилиб асосга тегади ва термометр кўрсаткичи лойни ўтга 
чидамлиликдаражасини ифодалайди. 
Янги қолипланган лой бўтқаси қуриганда киришади, яъни унинг ҳажмикичраяди; бу 
киришиш лойдан қилинган буюм ўтда куйдирилганда янаортади. Сопол буюмларни 
тайѐрлашда киришишни камайтириш учун лойгатурли минерал моддалар (қум, шамот ва 
ҳ.к.) қўшилади. 

---

32 
Асбоб-ускуналар:
нормал пластикли лой, шиша пластинка, қуритишшкафи, муфель 
ўчоғи, штангенциркуль. 
Тажриба тартиби.
Лойнинг ҳавойи киришишини аниқлаш учун суюқликчегарасидаги 
лой бўтқасидан томонлари 50x50x10мм ли бешта плиткатайѐрланади. Плиткалар юзасига 
чизилган иккита диагонал чизиққаштангенциркуль билан 50мм узунликда белгилар (нуқта) 
қўйилади.Плиткалар ҳавойи қуруқ шароитда, кейин 100-110
0
C да қуритилади вабелгилар
ораси яна ўлчанади ва лойнинг ҳавойи киришиши қуйидагиформула билан аниқланади: 
L
x
= (L
1
-L
2
)/ L
1
)∙100% 
бунда, L
1
-L
2
-лойни қуришидан олдин ва кейинги белгилар орасидаги фарқ.
 
Лойнинг ўтда киришишини аниқлаш учун юқорида қуритилганплиткаларни муфель 
ўчоғи (900-1100
0
C) да куйдирилади. Кейин белгиларораси яна ўлчанади (L
3
). Лойнинг ўтда 
киришиши қуйидаги формуладанҳисобланади: