Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Минерал пахта бикр плиталар ҳәм 
фасон буйымлар (қобиқлар, сегментлар, ярым 
цилиндрлар) полимер, битум ҳәм минерал байланыстырыўшылар (цемент, гилтопырық, 
суйық шийша ҳәм бошқ.) тийкарында ислеп шығарылады. Беккемлигин асырыў мақсетинде 
бикр плиталар қурамына калта талшықлы асбест порошогы киритиледи. Плиталарнинг 
орташа тығызлығы 100-400 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 0,051-0,135 Вт

(м
.0
С), 
қалыӊлығы 40-100 мм болады. 
Минерал пахта ярым бикр ҳәм жумсақ плиталар 
полимер, битум ҳәм крахмал 
байланыстырыўшылар тийкарында ислеп шығарылады. Полимер байланыстырыўшылар 
тийкарындағы буйымлар (плиталар, цилиндрлар, сегментлар, матлар) беккемлиги жоқары 
ҳәм кӛриниси ширайлы болады.
Плиталарнинг орташа тығызлығы 35-250 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 0,041-0,07 
Вт

(м
.0
С). олар чердаксиз ѐпмалар ҳәм чердак ораѐпмаларини ысытыў, граждан ҳәм санаат 
имаратларыныӊ дийўалларини ҳамда технологиялық ускуналар сиртини ыссылық 
изоляциясы ушын ислетиледи. 
Базалт талшығы 
базалт тасын еритип талшыққа айландырып таярланады. Базалт 
талшықлы пахта отқа шыдамлы матолар, ленталар, плиталар алыўда ислетиледи. Олар 
агрессив орталықларға шыдамлы болады. Базалт талшықлы пахта 130 кг

м
3
орташа 
тығызлықда (температура 0
0
С) болғанда ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 0,35 Вт

(м
.0
С) қурайды. 
33.2 Шийша пахта тийкарындағы буйымлар 
Аӊсат ерийтуғын шийшалар арнаўлы технологиялар жәрдеминде пахтаға 
айландырылады. Шийки зат сыпатында шийша алыў шихтасы (кварц қумы, 
калцийластырылған сода ҳәм натрий сулфаты) ҳәм шийша сынықлары ислетиледи. Шийша 
пахта алыў процесси тӛмендегише: шийша массасы 1300-1400
0
С температурада ванналы 
печларде еритиў; шийша талшықларын таярлаў; буйымларды қәлиплеў. 
Шийша талшықлар суйылтырылған массадан созыў ҳәм пуфлаш усылларында 
таярланады. Штабик усылында шийша толалар шийша таѐқчаларини эригунча қыздырып, 
айланма барабанларда созылады. Филер усылында суйықлантирилган шийша массасы филер 
тесиклери арқалы (унча үлкен болмаған) ўтказилиб, барабанларга ўраб созылады. Пуфлаш 

---

213 
усылында шийша тола суйықлантирилган шийша массасы сиқилган ҳаўа ямаса пуў ағымы 
тәсиринде сочиб жибериледи. 
Ислетилиў тараўсига кўра текстил ҳәм ыссылық изоляциясы (штапел) шийша 
талшықлары ислеп шығарылады. Текстил толаларыныӊ орташа диаметри 3-7 мкм, ыссылық 
изоляциясы талшығы болса 10-30 мкм. 
Шийша талшықлары узынлығы, химиялық орталықларға шыдамлылығы ҳәмде 
беккемлигиниң жоқарылығы менен минерал талшықлардан парықланады. Шийша пахтаның 
орташа тығызлығы 75-125 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 0,04-0,052 Вт

(м
.0
С), ыссылыққа 
шыдамлылығы 450
0
С. Шийша талшықтан плиталар, полосалар, арматуралар, тоқыма ҳәм 
нотоқыма буйымлар ҳәм басқа материаллар таярланады. Матлар ҳәм полосалар шийша 
талшықларын шийша жип пенен тигип беккемлеп алынады. Бул буйымлардыӊ орташа 
тығызлығы 175 кг

м
3
қа шекем, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги кӛби менен 0,04-0,05 Вт

(м
.0
С). 
Матлар узынлығы 1000-3000 мм, ени 200-700 мм ҳәм қалыӊлығы 10-50 мм ҳалда ислеп 
шығарылады. 
Шийша талшықлы ҳәм полимер байланыстырыўшылар тийкарында ярым бикр 
плиталар алынады. Олардыӊ орташа тығызлығы 75 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлиги 0,047 
Вт

(м
.0
С). 
Плиталар узынлығы 1000 мм, ени 500-1500 мм ҳәм қалыӊлығы 30-80 мм ӛлшемлерде 
ислеп шығарылады. Шийша талшығы тийкарындағы буйымлар қурылыс конструкцияларын, 
технологиялық үскенелерди, 200
0
С температурада ислетилетуғын трубопроводларды, санаат 
суўықхоналары дийўалларын ҳәм басқалардың ыссылық изоляциясында ислетиледи.