‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Qisqacba xulosalar
XV 
asr oxiri - XVIII asrlar davomida yangi iqtisodiy ta’Iimot - 
merkantilizm va u bilan bog‘liq siyosat paydo bo‘ldi. Bu ta’Iimot bo‘yicha 
millat (xalq) boyligining asosi muomala sohasida yuzaga keladi (awalgi 
qarashlardan prinsipial farq qiladi).
Bu ta’limotda ikki davmi ajratish mumkin:
1. Ilk merkantilizm yoki monetarizm (ya’ni pul degani) XV-XVI 
asrlarda (qisman XVII asrda) mavjud bo‘ldi va boylik asosan oltin, 
kumush va boshqa qimmatbaho javohirlardan iborat bo‘ladi, degan 
g'oyani ilgari surdi. Shunga oid siyosat ham olib borilgan, unda chetdan 
imkoni boricha ko‘proq nodir metallar keltirish va ulami chetga kamroq 
chiqarish targ‘ib qUingan.
2. Rivojlangan merkantilizm ta’limotida boylik savdo-sotiq sohasida 
savdo balansi asosida yuzaga kelgan, imkoni boricha ko'proq eksport 
qilish va mumkin qadar kamroq import qilish g'oyasi ilgari surilgan.

---

Merkantilizmning ayrim mamlakatlardagi ko‘rinishi milliy xususiyat 
kasb etgan, ayniqsa, Fransiyada kolbertizm, Germaniyada kameralistika 
shakllari yaxshi ma’lum. Bu ta’Iimot yangi tug‘ilayotgan jamiyat 
kapitalizm rivoji uchun ijobiy progressiv xarakteiga ega bo‘ldi. Kapitalning 
dastlabki jamg‘arilishiga imkon yaratdi, mustamlakachilik tizimini 
qo‘llab-quwatladi, tovar-pul muomalasi rivojiga olib keldi, moliya 
tizimining rivoji tufayli iqtisodiyot jonlandi. Merkantilizm ta’limotida 
davlat iqtisodiyotga faol ishtirok etishi shart, shunga oid iqtisodiy siyosat 
ham yuzaga keldi. Merkantilizm tarixan cheklangan bo‘lsa ham (u XVIII 
asrda to‘g‘ri va qattiq tanqidga uchradi), ta’limotlar tarixidan munosib 
o‘rin egallaydi. Lekin bu ta’Iimot va unga asoslangan siyosatni to‘la amalga 
oshirish qanday oqibatlaiga olib kelishi mumkinligi Jon Lo tajribasidan 
ma’lum. Merkantilizm moliya tizimi va savdo rivojiga muhim hissa qo‘shdi.