‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Razzoqov, sh. Tashmatov, N. ‘R m 0N 0y iqtisodiy ta’limotlar tarixi

22.4. Bozor munosabatlariga o‘tish bosqichlariga oid
qarashlar tahlili
Darhaqiqat, mamlakat taqdirida keskin va muhim o'zgarishlar ro‘y 
berdi. 0 ‘zHkni anglash boshlandi. Milliy istiqlol g‘oyasi fuqarolar hayo- 
tiy mezonini tashkil eta boshladi.
Iqtisodiy taraqqiyotda jiddiy o‘zgarishlarga erishildi. 1997 yildan 
boshlab, YalM o‘sish sur’atlarining aholi o‘sish sur’atlaridan ustun 
kelishi ta ’minlandi va mamlakatda aholi turmush darajasining 
yaxshilanishi uchun zamin yaratildi. Xalqaro ekspertlar ma’lumotiga 
ko‘ra, yangi asr boshiga kelib 0 ‘zbekiston ishlab chiqarish hajmiga 
ko'ra, inqirozga qadar bo‘lgan darajasini, shuningdek, BMT inson 
taraqqiyoti indeksi (uning tarkibiy qismlari: ahohning savodxonlik 
darajasi; umr uzunligi; aholi jon boshiga YalM) bo'yicha reytingidagi 
o‘z maqomini deyarli tiklab oldi. Inson potensial taraqqiyoti indeksi 
ko'rsatkichlari 1995-yildagi 0,679 dan 1999-yilga kelib 0,706 ga ko'tarildi.
Jahon banki yillik hisobotidagi 1999-yil ma’lumotlariga ko‘ra esa, 
0 ‘zbekiston Respublikasidagi aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi 
ichki mahsulot qiymati 870 $ ni tashkil etgan. Bu ko'rsatkich 
Qozog'istonda 1310, Xitoyda 750 $, Qirg‘izistonda 350 $ni, Rossiyada 
2300 $ni tashkil etgan.
Xalqaro ekspertlar fikriga ko‘ra, inson taraqqiyoti zamirida 0 ‘z- 
bekiston iqtisodiy rivojlanishidagi asosiy tamoyillar jumlasiga quyi- 
dagilar kiritilgan:
-YalM o'sish sur’atlarining aholi o‘sish sur’atlaridan ustun kelishi, 
pirovardida esa, turmush darajasi yaxshilanishi uchun zamin yaratildi.
-Uzoq muddatli istiqbolda o‘sish omili bo‘lgan asosiy kapitalga 
sarmoya kiritishning yuqori sur’atlarining ta’minlandi.
-Iqtisodiy o'sishning ijobiy sur’atlari sharoitida inflatsiya sur’atlaridan 
barqarorlashishi natijasida, aholining real daromadlari va turmush 
darajasi yaxshilandi.

---

Yuqoridagilar bilan bir qatorda mamlakat iqtisodiyotining barqaror 
o‘sishdagi zaif jihatlar turkumiga quyidagilar kiritilgan:
1. 0 ‘zbekiston iqtisodiyoti tuzilmasi ilgarigiday o‘zining agrar- 
industrial tabiatini saqlab kelmoqda.
2. YalM tarkibida sanoat mahsuloti 25%dan ozroq qismini hamda 
jismoniy va ma’naviy eskirgan uskuna va texnologiyalar katta hissani 
tashkil qiladi.
3. Ishsizlik darajasi tez sur’atlar bilan o‘smayotgan bo‘lsa-da, ancha 
yuqori bo'lib, iqtisodiyotda qo'llanilmayotgan manbalardagi katta 
potensialni aks ettiradi.
4. Ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida, ayniqsa, aralash shaklda 
moliyalash tizimini boshqarish qismidagi institutsional o‘zgarishlar 
tugallanmagan.
Shuningdek, islohotlar tajribasini umumlashtirishda turlicha 
yondashuvlar shakllanmoqda. Ulardan biri bozor munosabatlariga 
o‘tishning ijtimoiy muammolarini hal etilishi 3 bosqichga taqsimlanadi:
1-bosqich (1991-1994);
2-bosqich (1994-1997);
3-bosqich (1997-2005).
Birinchi bosqichning maqsadi ahoU turmush darajasining keskin 
pasayishi va ishsizlikning keskin oshishiga yo‘l qo‘ymaslik bo'ldi. Bu 
bosqichda davlat oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, iste’mol bozorini 
himoya qilish uchun iste’mol mollarini me’yoriy tarqatish tizimi, 
talon va kuponlar joriy etildi. Kam ta’minlanganlar uchun imtiyozlar 
saqlandi.
Ikkinchi bosqichning maqsadi ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirish, ishlab chiqarish hajmi va iqtisodiy o'sishni barqarorlashtirish, 
inflatsiyani jilovlash bo‘ldi. Natijada mulkdorlar sinfi shakllandi. Xorijiy 
omillarga bog‘liq bo'lgan o‘zak tarmoqlarini mustahkamlash choralari 
ko'rildi. Milliy valuta inflatsiyasini maqbul darajada jilovlash imkoni 
yaratildi.
Uchinchi bosqichning maqsadi iqtisodiy va ijtimoiy ko'rsatkichlami 
sifat jihatidan yangi pog‘onaga ko'tarishga qaratildi. Iqtisodiyotda miqdor 
va sifat siljishlari, kichik biznes va tadbirkorlik uchun huquqli sharoitlar 
yaratildi, ishsizlikning yashirin va turg'un holatlarini bartaraf etishga 
oid choralar ko‘rildi. AhoU daromadlarining yangi turlari - mulkdan 
va tadbirkorlikdan ham shakllana boshladi. AhoU kam ta’minlangan

---

qatlamlar qashshoqlashuvi kamaytirildi. Boqimandalik chekindi. 
Mehnat va tadbirkorlik faolligi ortdi.
Iqtisodiyotning negizini turli xildagi mulk tashkil etishi, mulkchilik 
munosabatlaridagi islohotlar chuqurlashuvi ham to'rt bosqichda 
guruhlantirishga imkon yaratdi. Bunda 1990-91-yillar tayyorlov bos- 
qichi deb belgilandi.
1-bosqich - 1992-1994 yillar;
2-bosqich 
1994-1996 yillar;
3-bosqich - 1996-1998 yillar;
4-bosqich - 1999 yildan hozirgacha.