‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tarixiy sharhlashda 
huquq normasi qanday tarixiy vaziyatlarda 
qabul qilinganligini belgilash yoMi bilan aniqlanadi. Sharhlash o ‘zining 
hajmi bo‘yicha tub m a’nodagi sharhda qonunning ma’nosi uning 
ifodalanish, ya’ni, yozilish shakliga aynan to‘g‘ri kelishi kerak. Chek- 
langan sharhda qonunning m a’nosi uning ifodalanishiga qaraganda 
birmuncha torroq krinadi. Kengaytirilgan sharhda qonunning maz- 
muni uning tub tahririga qaraganda birmuncha kengroq tushuniladi. 
Masalan, FKning 115-moddasida: «Bitimning qonun talab qiladigan 
shakliga rioya qilmaslik qonunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatilgan holda- 
gina uning haqiqiy emasligiga sabab boMadi», deb yozilgan.
Bunda «qonun» so‘zi faqat Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan 
normativ hujjatnigina bildirmay, balki huquqning boshqa normalarini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o‘zining ta ’siriy kuchiga qarab 
imperativ 
va 
dispozitiv 
normalarga 
b o ‘linadi.
Imperativ normalar 
deb m a’lum bir huquqiy m unosabatda 
qatnashuvchilaming erklari bilan o‘zgartirilishi mumkin bo‘lmagan, 
qat’iy xarakterda bo‘lgan, qat’iy buyruq beradigan normalarga aytiladi. 
Imperativ normalarga misol qilib «Fuqarolarning huquq layoqatidan 
yoki muomala layoqatidan to‘la yoki qisman voz kechishi va huquq 
layoqati yoki muomala layoqatini cheklashga qaratilgan boshqa bitimlar 
o ‘z-o‘zidan haqiqiy emasdir» (FKning 23-moddasi, 3-bandi), deb 
aytilgan normani ko‘rsatish mumkin.
Dispozitiv normalar deb taraflaming o‘z ixtiyorlari bilan to ‘ldirilishi 
mumkin bo‘lgan va shartnomalarda huquqiy munosabatlar ishtirok- 
chilarining o‘zaro kelishuvi byicha tartibga solinishi mumkinligini 
ko‘rsatadigan normalarga aytiladi. Masalan, FKning 223-moddasi 1- 
bandida ulushli mulkdagi mol-mulk ishtirokchilar o‘rtasida ulaming 
kelishuviga muvofiq taqsimlanishi mumkin, deb yozilgan. Demak, bu 
huquqiy normaning mazmuniga ko‘ra umumiy mulk ishtirokchilari 
o ‘ziga tegishli bo‘lgan ulushini o‘zlarining kelishuviga muvofiq taqsim- 
lashlari mumkin.