‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4. Uy-joy (kvartiraga) ga nisbatan mulk huquqining vujudga kelish tartibi
va qoidalari O ‘zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksining nechanchi moddasida
ko ‘rsatilgan ?
A. 209-m oddasida.
B. 210-m oddasida.
C. 211-m oddasida.
D. 212-m oddasida.
5. Egasiz mol-mulkka nisbatan necha yil davomida o ‘ziniki kabi halolt
oshkora va uzluksiz egalik qilgan shaxs mazkur mol-mulkka nisbatan mulk
huquqiga ega b o ‘ladi?
A. K o ‘chm as m o l-m ulkka nisbatan 15 yil, boshqa m o l-m u lk k a nisbatan 
5 yil.
B. K o‘chm as m ol-m ulkka nisbatan 10 yil, boshqa m o l-m u lk k a nisbatan 
3 yil.
C. K o‘chm as m ol-m ulkka nisbatan 10 yil, boshqa m o l-m u lk k a nisbatan 
5 yil.
D. H ar qanday m o l-m u lk k a nisbatan 15 yil.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

l - § . O m m a v iy ( d a v la t) m u lk h u q u q i tu s h u n c h a s i 
v a tu r la r i
M u lk v a m u lk h u q u q i s h a k ila ri h a r d o im h a m f u q a ro lik h u q u q i 
fa n id a u z o q b a h s - m u n o z a r a la r g a s a b a b b o 'lib k e lg a n . Z e r o , m u lk
s h a k lla r i h a m m a d a v r la r d a h a m ik k i xil m a ’n o d a t a l q i n e tilg a n . 
B ir in c h id a n , iq tiso d iy m a ’n o d a g i m u lk s h a k lla ri, ik k in c h id a n , y u rid ik
m a ’n o d a g i m u lk s h a k lla ri.
U m u m iy q o id a g a k o ‘ra, iq tis o d iy m a ’n o d a m u lk a y n a n k im g a y o k i 
k im la rg a fo y d a k e ltirish ig a q a r a b s h a k lla rg a b o ‘lin sa ( m a s a la n , 1 9 9 0 - 
yil 3 1 -o k ty a b rd a g i 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g « M u lk c h ilik t o ‘g ‘r i- 
sid a» g i q o n u n i a y n a n s h u n u q ta y i n a z a r d a n m u lk n i sh a k lla rg a b o ‘lg a n ), 
y u rid ik m a ’n o d a esa, m u lk m o d d iy n e ’m a tla r n in g h u q u q s u b y e k tla rig a
te g is h li b o ‘lish ig a , y a ’n i a s h y o g a n is b a ta n ta s a r r u f e tish e le m e n tin in g
te g ish lilig ig a k o ‘ra s h a k lla rg a a jra tila d i. L e k in m u lk n in g s h a k lla rg a
b o 'lin is h i x u s u s id a f u q a ro lik h u q u q id a y a k d il q a ra s h la r m a v ju d e m a s. 
B a ’zi o lim la rn in g fik ric h a , « m u lk sh a k li» ib o rasi h u q u q iy m e z o n e m a s , 
a k s in c h a iq tis o d iy m e z o n d ir . B u h o la t b ir in c h id a n , m u lk s h a k lla ri 
iq tis o d iy m e z o n s ifa tid a n a f a q a t m u lk h u q u q i s h a k lid a h u q u q iy a h a -
m iy a t k asb e ta d i, b alk i b o s h q a s h a k ld a h a m a h a m iy a tlid ir; ik k in c h id a n , 
iq tis o d iy va h u q u q iy m u n o s a b a tla r d a g i m u lk su b y e k tla ri h a r d o im b ir
xil e m a s lig i b ila n if o d a la n a d i. S h u n d a y e k a n , iq tis o d iy m a 'n o d a
m u lk n in g b ir n e c h a sh a k li b o ‘lish i m u m k in , y u rid ik m a ’n o d a e sa , 
fa q a t b itta m u lk h u q u q i m a v ju d .
U s h b u fik rg a q o ‘s h ilg a n h o ld a s h u n i t a ’k id la sh jo iz k i, d a r h a q iq a t, 
m a v ju d a sh y o g a y o k i m o l- m u lk k a b itta m u lk h u q u q i s h a k li m a v ju d , 
y a ’n i m u lk n i e g a lla sh , u n d a n f o y d a la n is h va u n i t a s a r r u f e tis h b ila n
b o g ‘liq h u q u q la r m a jm u y i — m u lk h u q u q in in g y a g o n a s h a k lin i ta s h k il 
e ta d i. B iro q m u lk n in g y a g o n a s h a k li m a v ju d b o ‘ls a d a , m u lk h u q u q i 
te g is h li b o ‘lg a n s u b y e k tla r t u r li- tu m a n d ir . B u la r fu q a ro lik h u q u q in in g
s u b y e k tla ri h is o b la n g a n fu q a r o la r , y u rid ik sh a x sla r va d a v la t ( F K n in g
2
- m o d d a s i 2 -q is m i) b o ‘lib , a n a sh u su b y e k tla rg a te g ish li m o l- m u lk la r
s h a r tli ra v is h d a x u su siy m u lk v a o m m a v iy m u lk s h a k lla rig a b o ‘lin g a n
( F K n in g 1 6 7 -m o d d a s i). X u su siy m u lk o ‘z n a v b a tid a f u q a r o la r m u lk i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

v a n o d a v la t y u rid ik sh a x sla r m u lk id a n ib o r a t b o ‘lsa, o m m a v iy m u lk
(d a v la t m u lk i) R e sp u b lik a m u lk i va m a ’m u r iy h u d u d iy tu z ilm a la r m u lk i 
( m u n its ip a l m u lk ) g a b o ‘lin a d i. Y u rid ik s h a x s la r b ir v a q tn in g o ‘z id a
f u q a r o la r t o m o n id a n h a m , d a v lat t o m o n i d a n h a m ta s h k il e tilis h i h is o - 
b ig a u la r n in g m u lk i y u q o rid a g i ikki m u lk s h a k lig a k iritila d i.
U m u m iy q o id a g a k o ‘ra , d a v la t m a v ju d b o ‘lis h in in g v a o ‘z fu n k siy a
h a m d a v a z ifa la rin i a m a lg a o s h ir is h in in g z a ru riy s h a r tla r id a n b ir i- b u
d a v la tn in g m u a y y a n m iq d o r d a m o l- m u lk in in g b o ‘lish i h is o b la n a d i. 
B u h o la t h a r q a n d a y ja m iy a t u c h u n x o s d ir. F u q a r o lik h u q u q in in g
b o s h q a su b y e k tla ri kab i d a v la t h a m m u a y y a n m o l- m u lk eg asi h is o b la n - 
g a n lig i u c h u n fu q a ro lik h u q u q in in g t o ‘la q o n li s u b y e k ti s ifa tid a e ’t i r o f
e tila d i.
R e s p u b lik a m iz d a g i tu b o ‘z g a ris h la r v a is lo h o tla r s a m a ra s i o ‘la ro q
h o z irg i s h a r o itd a d a v la t m o l- m u lk in in g q is q a r tir ilis h i d a v la t m u lk
h u q u q in i o ‘rg a n is h g a b o ‘lgan e ’tib o r n i h a m d a ja m iy a td a v a ijtim o iy
tu r m u s h d a g i d a v la t m u lk in in g a h a m iy a tin i k a m a y tirm a d i, a k s in c h a , 
b o z o r iq tis o d iy o ti s h a ro itid a d a v la t m o l- m u lk in in g tu s h u n c h a s i, h u q u -
q iy m a q o m i, d a v la t m u lk in in g o b y e k tla r i v a su b y e k tla ri m a s a la la r in i 
y a n g ic h a ta lq in e tis h n i ta q o z o e tm o q d a . S h u n u q ta y i- n a z a r d a n d a v la t 
m u lk h u q u q i m a sa la sin i ta d q iq e tis h d a u s h b u m u lk s h a k lin in g z a ru riy a ti 
h a q id a fik r y u ritis h jo iz .
M a ’l u m k i, ja m iy a td a g i m a v ju d m o d d i y n e ’m a t l a r n i n g t o ‘g ‘ ri 
ta q s im la n g a n -ta q s im la n m a g a n lig ig a q a r a b , ja m iy a t va d a v la tn in g iq tiso - 
d iy riv o jla n ish i b e lg ila n a d i. B u h o l m a m la k a tn in g r a v n a q id a , a h o li 
tu r m u s h in in g fa ro v o n lig in i o s h ir is h d a y a q q o l k o ‘zg a ta s h la n a d i. Z e r o , 
h a r q a n d a y d a v la t iq tis o d iy o tin in g b a r q a r o r riv o jla n ish i u c h u n ijtim o iy
m u n o s a b a tla r s u b y e k tla ri o ‘rta sid a m o d d iy n e ’m a tla m in g q a y d a ra ja d a
b o ‘lin g a n lig i e n g m u h im o m il s a n a la d i.
Iq tis o d iy riv o jla n g a n m a m la k a tla r d a h a m , g a rc h i u la r d a x o ‘ja lik n i 
m a rk a z la sh tirilg a n b o s h q a ru v id a n v o z k e c h ilg a n lig i u m u m e ’t ir o f e tilg an
q o id a h is o b la n s a - d a , d a v la t m u lk in in g m a m la k a tn in g a so siy ish la b
c h iq a r is h fo n d la rid a g i u lu s h i k a tta h is o b la n a d i. B u h o la t a y n iq s a , 
tr a n s p o r t va a lo q a , a to m e n e rg e tik a s i, h a r b iy - s a n o a t s o h a la r id a y a q q o l 
k o ‘z g a ta s h la n a d i.
D a v la td a m u a y y a n d a ra ja d a g i m o l- m u lk n in g m a v ju d b o ‘lishi b ir 
q a to r o m illa r b ila n b o g ‘liq d ir.
H u q u q s h u n o s o lim I.B . Z o k ir o v n in g fik ric h a , d a v la t m u lk i z a ru rli- 
g in in g o b y e k tiv s a b a b la ri q u y id a g ila rd a n ib o ra t:
1. D a v la t o rg a n la ri fa o liy a tin i ta s h k il e tish .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. D a v la t xav fsizlig i v a m u d o f a a u c h u n .
3. I lm -f a n v a m a d a n iy a tn i t a ’m in la s h .
4. K a m t a ’m in la n g a n a h o lin i ijtim o iy h im o y a q ilish .
5. T a b iiy o f a tla r g a v a f a v q u lo d d a h o la tla r g a q a rs h i k u r a s h v a 
o q ib a tla rn i b a r t a r a f e tish .
6
. B a ’zi ta r m o q la r d a ish la b c h iq a r is h fa o liy a tin i a m a lg a o s h iris h
(m a s a la n , a to m , y o n ilg ‘i e n e rg iy a si va sh .k .).
H u q u q s h u n o s o lim Y u .K . T o ls to y n in g fik rig a k o ‘ra, d a v la tn in g
m u lk i sifatid a ish lab c h iq a ris h , ijtim o iy -m a d a n iy v a b o s h q a m a q sa d la rg a
m o ‘lja lla n g a n o b y e k tla r n in g k a tta q ism i s a q la n ib q o lis h in i q u y id a g i 
ikki o m il b ila n iz o h la s h m u m k in .
B irin c h id a n , k e y in c h a lik n im a la r b o ‘lish in i o ld in d a n b ilib b o ‘lm a y - 
d ig an d u n y o d a h a r b ir d a v la t o ‘z xavfsizligini o ‘y lash i k erak . B u n a fa q a t 
h a rb iy s o h a d a , b a lk i te x n o g e n , e k o lo g ik , s a n ita riy a -e m id e m io lo g iy a , 
ish la b c h iq a ris h , o z iq - o v q a t so h a sid a g i x a v fsizlik d ir.
Ik k in c h id a n , d a v la t k e n g m iq y o sd a g i ijtim o iy fu n k s iy a la rn i h a m
b a ja ra d ik i, b u v a z ifa la rn i b a ja rish d a y eta rli d a ra ja d a , m o d d iy -te x n ik a v iy
v a m o liy a v iy b a z a b o ‘lish i z a ru r.
H u q u q s h u n o s o lim X .R . R a h m o n q u lo v n in g fik ric h a , d a v la t m u lk i 
n a fa q a t ijtim o iy -iq tis o d iy riv o jla n ish n i t a ’m in la s h v a a h o lin in g e h tiy o j-
la rin i q o n d iris h u c h u n , b alk i d a v la t va u n in g o rg a n la rin in g m a v ju d
b o ‘lishi h a m d a u la r n in g o ‘z v a z ifa la rin i a m a lg a o s h iris h la ri u c h u n
z a ru rd ir.
Y u q o r id a g i f ik r la r g a q o ‘s h ilg a n h o l d a , d a v la t m o l - m u l k i n i n g
m av ju d lig i s h u d a v la td a y a sh o v c h i fu q a ro la rn in g u m u m iy m a n fa a tla rin i 
a m a lg a o s h iris h , x a lq e rk -ir o d a s in i b a ja rish b ila n b o g ‘liq b o ‘la d i, d e g a n
u m u m iy x u lo s a g a k e lis h m u m k in . Z e r o , « d a v la t» d e b a t a l u v c h i
m u ra k k a b tu z ilm a b a ja ra d ig a n v a a m a lg a o s h iris h i lo z im b o ‘lg a n v a z ifa
v a h a r a k a tla r s h u n c h a lik s e rq irra k i, u la rn i o ‘z g a c h a ifo d a la sh n o t o ‘g ‘ri 
b o ‘lu r edi.
L e k in , b u fik rla r d a n m a m la k a td a m a v ju d b o ‘lg an b a rc h a m o l- m u lk
d a v la t q o ‘lid a boM ishi z a r u r e k a n , d e g a n fik rg a k elish k e ra k e m a s . 
C h u n k i, s o b iq I ttif o q tu z u m i d a v rid a o ‘tg a n 70 y illik ta jrib a s h u n i 
k o ‘rsa td ik i, m u lk n i h a d d a n ta s h q a ri m a rk a z la s h tiris h v a ja m iy a tn in g
b a r c h a m u a m m o la r in i d a v la t z im m a sig a y u k la sh h a m d a d a v la tn in g
n im a la r g a q o d ir lig in i c h e t d a n k u z a tib tu r is h o x ir - o q ib a t iq tis o d iy
ta n a z z u lg a o lib k e ld i. Z e ro , « q ay ta q u ris h « g a c h a b o ‘lgan d a v rd a d a v la t- 
n in g q o ‘lid a m a v ju d m o d d iy n e ’m a tla m in g 90% d a n k o ‘p r o g ‘in in g
t o ‘p la n ib q o lis h i iq tis o d iy m u n o s a b a tla rn in g tu r g ‘u n la s h u v ig a sa b a b
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o ‘lg a n lig i a c h c h iq h a q iq a td ir . B u n d a n ta s h q a r i, m u lk n in g d a v la t 
ix tiy o r id a m a rk a z la s h u v i x o ‘ja s iz lik k a , u n in g ta lo n - to r o j q ilin is h ig a , 
k o ‘p a y tir is h o ‘rn ig a o ‘z la s h tiris h g a u c h r a d i. B u h o la tla r m u lk n i d a v la t 
q o ‘lid a b u n d a y d a ra ja d a (s o b iq I ttif o q d a b o ‘lg a n i k a b i) t o ‘p la n is h in in g
iq tis o d iy o t u c h u n , k is h ila rn in g m u lk k a b o ‘lg a n m u n o s a b a tla r i u c h u n
sa lb iy t a ’s ir k o ‘rs a tis h i b ila n b irg a , iq tis o d iy riv o jla n is h n in g t o ‘x ta b
q o lis h ig a , t u r g ‘u n b o ‘lish ig a h a m o lib k e ld i.
Y u q o rid a g ila rd a n k e lib c h iq ib , m u s ta q illig im iz n in g d a s tla b k i y illa ri- 
d a n o q R e s p u b lik a m iz d a m u lk is lo h o ti o ‘tk a z is h z a ru riy a ti y u z a g a k e ld i. 
B u is lo h o tn in g aso siy m a q s a d la r id a n b iri d a v la tn in g q o ‘lid a t o ‘p la n ib
q o lg a n m o l- m u lk ( u m u m m illiy b o y lik la rn i y o x u d ja m iy a tg a te g is h li 
m o d d iy n e ’m a tla r n in g d e y a rli h a m m a s i h is o b la n g a n m o l- m u lk ) n i ijti- 
m o iy -iq tis o d iy , h u q u q iy m u n o s a b a tla r n in g b o s h q a su b y e k tla ri o ‘rta s id a
q a y ta ta q s im la s h e d i. Z e r o , d a v la t m u lk in i d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h
v a x u s u s iy la s h tiris h k o ‘p u k la d li b o z o r iq tis o d iy o tin i s h a k lla n tir is h d a
m u h im o ‘r in tu tis h i k e ra k e k a n lig i a y n i h a q iq a td ir .
A n a s h u m a q s a d d a d a s tla b 1 9 9 0 -y il 3 1 - o k ty a b r d a « M u lk c h ilik
t o ‘g ‘risid a» g i q o n u n , 199 1 -y il 1 9 -n o y a b rd a « D a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a -
ris h v a x u s u s iy la s h tiris h t o ‘g ‘risid a » g i q o n u n l a r q a b u l q ilin d i. A g a r
« M u lk c h ilik t o ‘g ‘risid a » g i q o n u n d a m u lk n in g x u su siy m u lk , s h ir k a t 
(ja m o a ) m u lk i, m a ’m u r iy - h u d u d iy tu z ilm a la r n in g m u lk id a n ( k o m m u -
n a l m u lk d a n ) ib o ra t d a v la t m u lk i, b o s h q a d a v la tla r h a m d a x a lq a r o
ta s h k ilo tla r , y u rid ik v a jis m o n iy s h a x s la rin in g m u lk i k a b i s h a k lla r i 
k o ‘rs a tilis h i o rq a li m u lk n i d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h n in g h u q u q iy
z a m in i y a ra tilg a n b o ‘lsa, « D a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h v a x u s u s iy la s h - 
tir is h t o ‘g ‘risid a» g i q o n u n d a b u ja r a y o n n in g h u q u q iy a s o s la ri, d a v la t 
ta s a r r u f id a n c h iq a ris h v a x u s u s iy la s h tiris h n i a m a lg a o s h ir is h n in g u s u l 
v a v o s ita la ri m u s ta h k a m la n d i.
U s h b u q o n u n g a m u v o fiq , d a v la t ta s a rru fid a n c h iq a ris h d a v la t k o rx o - 
n a la r in i v a ta s h k ilo tla rin i x o ‘ja lik s h irk a tla ri va ja m iy a tla r ig a , d a v la tg a
q a ra s h li m u lk b o ‘lm a y d ig a n b o s h q a k o r x o n a la r va ta s h k ilo tla rg a a y la n -
tiris h d ir.
X u s u s iy la s h tiris h — jis m o n iy s h a x s la r n in g v a d a v la tg a ta a llu q li 
b o ‘lm a g a n y u rid ik s h a x s la rn in g o m m a v iy m u lk o b y e k tla rin i y o k i d a v la t 
a k siy a li ja m iy a tla r in in g a k s iy a la rin i d a v la td a n s o tib o lis h d ir.
M u lk n i d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h n a f a q a t b ir ijtim o iy -s iy o s iy
tu z u m d a n ik k in c h is ig a o ‘t g a n d a k u z a tila d i, b a lk i d o im iy r a v is h d a
a m a lg a o sh irilish i lo z im b o ‘lg a n ja r a y o n h is o b la n a d i. H o z ir g i k u n d a
m u lk n i x u su s iy la s h tiris h n a f a q a t s o b iq I ttif o q r e s p u b lik a la r id a , b a lk i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

iq tis o d iy j i h a t d a n r iv o jla n g a n va riv o jla n a y o tg a n B u y u k B r ita n iy a , 
F ra n s iy a , Y a p o n iy a , F ilip p in s in g a ri m a m la k a tla r d a h a m a m a lg a o s h i- 
r ilm o q d a . B u h o l a y n iq sa , iq tis o d iy o td a d a v la t s e k to r in in g s a lm o g ‘i 
a n c h a y u q o ri b o ‘lg an m a m la k a tla r d a b o z o r m u n o s a b a tla r in i riv o jla n ti- 
ris h g a xos ta b iiy ja r a y o n d ir . D a v la t iq tis o d iy o tn in g k o ‘p in c h a iq tis o d iy
j i h a t d a n sa m a ra s iz b o ‘lg a n , b iro q b u tu n m a m la k a tn in g iq tis o d iy ta r a q -
q iy o tid a m u h im ro l o ‘y n a y d ig a n a y rim s e k to rla rin i, a y rim k o r x o n a la m i 
q o ‘lla b - q u w a tla s lii h a m d a u la rn i sa q la b tu rish v a m ablag* b ila n t a ’m in -
la s h v a z ifa la rin i o ‘z z im m a s ig a o lish i k erak . U la r iq tis o d iy jilia td a n
m u s ta h k a m la n ib , b a rq a ro r ish lay b o sh la g a c h , x ususiy m u lk q ilib b e rilad i.
D a r h a q iq a t, d a v la t m u lk in i x u su siy la sh tirish o rq a li m u lk c h ilik m u -
n o sa b a tla rid a g i m o n o p o liy ag a b a rh a m berish va iq tiso d iy o td a k o ‘p u kladli 
so g ‘lo m ra q o b a tg a aso slan g an ish la b c h iq a rish n i y o ‘lga q o ‘y ish g a erish ish
e n g asosiy v azifalard an biri edi. 0 ‘z b e k isto n d a m u lk n i d av lat ta s a rru fid a n
c h iq a ris h va x u su siy la sh tirish g a y o n d a s h u v n in g m u h im x u s u s iy a ti-u n i 
d a s tu rla r a so sid a b o s q ic h m a -b o s q ic h a m a lg a o s h iris h d a n ib o ra tlig id a d ir.
M u lk n i d a v la t ta s a rru f id a n c h iq a r is h va x u s u s iy la s h tir is h n in g d a s t- 
la b k i b o s q ic h id a , d a v la tg a te g ish li b o ‘lg an u y -jo y la r s h u u y la rd a ija ra d a
tu r u v c h ila r g a x u su siy la sh tirilib b e rild i h a m d a m a y d a m a is h iy x iz m a t 
k o ‘rs a tis h k o rx o n a la ri s a v d o g a q o ‘yildi.
G a r c h i h o z iig i k u n d a x u su siy la sh tirish n in g u c h in c h i b o s q ic h i d a v o m
e ta y o tg a n b o ‘lsa -d a , m a z k u r m u n o s a b a tla rn i ta k o m illa s h tiris h z a ru riy a ti 
y u z a g a k e lm o q d a . B u h o la t, a y n iq s a , x u su siy la sh tirish ja r a y o n id a xorijiy 
in v e s to r la r n in g ish tiro k i m a s a la s id a y a q q o l s e z ilm o q d a . F ik r im iz c h a , 
s h u m u n o s a b a t b ila n x u s u s iy la s h tiris h d a is h tiro k e tis h ista g id a g i x o rijiy
in v e s to rla rg a im tiy o z va k a fo la tla r b e ris h , s h u b ila n b irg a , x u s u s iy la s h - 
tiris h m a m a lg a o s h ira y o tg a n d a v la t o rg a n la rin in g b u b o ra d a g i h u q u q la ri 
va v a k o la tla ri a n iq k o ‘rs a tilis h i z a ru r.
A m a ld a g i q o n u n h u jja tla r id a va y u rid ik a d a b iy o tla rd a « d a v la t m u lk
h u q u q i» tu s h u n c h a s i ib o ra si u c h r a m a y d i. D a v la t m u lk in i t a d q i q e tg a n
d ey arU b a r c h a y u rid ik a d a b iy o tla rd a d a v la t m u lk in in g z a ru riy a ti, d av lat 
m u lk in in g su b y e k tla ri v a o b y e k tla ri h a m d a b o s h q a h o la tla r y o ritils a - 
d a , a y n a n d a v la t m u lk h u q u q i tu s h u n c h a s i ( a y n a n tu s h u n c h a s i y o k i 
t a ’rifi b e rilm a y d i) b a y o n e tilm a y d i. F ik r im iz c h a , d a v la t m u lk h u q u q i 
tu s h u n c h a s ig a t a ’r if m u lk h u q u q ig a b e rilg a n t a ’r if d a n k e lib c h iq a d i va 
s h u n in g u c h u n h a m a lo h id a ta d q iq e tilm a y d i.
F K n in g 1 6 4 -m o d d a s ig a m u v o fiq , m u lk h u q u q i s h a x s n in g o ‘zig a
q a r a s h li m o l- m u lk k a o ‘z x o h is h i b ila n v a o ‘z m a n f a a tla r in i k o ‘zla b
e g a lik q ilis h , u n d a n f o y d a la n is h v a u n i ta s a r r u f e tis h , s h u n in g d e k ,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘z in in g m u lk h u q u q i n i , k im t o m o n i d a n b o ‘lm a s in , h a r q a n d a y
b u z is h n i b a r ta r a f e tis h n i ta la b q ilish h u q u q id a n ib o ra t. U s h b u t a ’rifd a n
k e lib c h iq ib , d a v la t m u lk h u q u q i tu s h u n c h a s ig a q u y id a g ic h a ilm iy -
d o k trin a l t a ’r if b e ris h m u m k in :
— 
d a v la t m u lk h u q u q i q o n u n h u jja tla ri a s o s id a d a v la tg a q a r a s h li 
b o ‘lgan m o l- m u lk k a d a v la t o rg a n la rin in g v a d a v la t to m o n id a n tu z ilg a n
y u rid ik s h a x s la m in g a n iq y o ‘n a ltirilg a n v a o ld in d a n b e lg ila b q o ‘y ilg a n
m a q s a d n i k o ‘z la b e g a lik q ilish i, u n d a n fo y d a la n is h i va u n i t a s a r r u f
e tish i h a m d a d a v la t m u lk h u q u q in i k im to m o n id a n b o ‘lm a s in , h a r
q a n d a y b u z is h n i b a r t a r a f e tis h n i ta la b q ilish h u q u q id a n ib o r a t. G a r c h i
u s h b u t a ’r if a m a liy jih a td a n u n c h a a h a m iy a tli h is o b la n m a s a -d a , n a z a riy
v a ilm iy j i h a td a n m u a y y a n m a ’n o k asb e ta d i. Z e r o , t u s h u n c h a v a
ib o ra la m in g t a ’rifla n ish i u la rn in g m a ’lu m m a ’n o d a b ir-b irid a n f a r q la n i-
sh ig a y o rd a m b e ra d i.
D a v la t m u lk i h a m b o s h q a m u lk s h a k lla ri kab i d a x lsiz v a d a v la t 
h im o y a s id a d ir ( 0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si K o n s titu ts iy a s in in g 5 3 - m o d -
dasi 2 -q ism i). D a v la t m u lk in in g h im o y a la n g a n lig in i u n in g b o s h q a m u lk
sh a k lla ri k ab i b ir xil h u q u q iy m a q o m g a eg a e k a n lig id a k o ‘rish m u m k in . 
Z e r o , d a v la t m u lk d o r s ifa tid a o ‘z m u lk in in g d a x lsiz lig in i o ‘z ig a q a r s h i 
tu r g a n b a r c h a s u b y e k tla r n in g m u lk h u q u q i n i b u z is h d a n o ‘z l a r i n i
s a q la s h la rin i ta la b q ilish h u q u q ig a eg a b o ‘lad i.
U m u m iy q o id a g a k o ‘ra , h a r q a n d a y m u lk s h a k lin in g h u q u q iy
m a q o m i m a z k u r m u lk n in g o b y e k ti v a s u b y e k ti o rq a li if o d a la n a d i. 
D a v la t m u lk h u q u q i n i n g m a q o m i h a m d a v la t m u lk h u q u q i n i n g
s u b y e k tla ri va o b y e k tla r i o rq a li a n iq la n a d i.
D a v la t m u lk in in g m u lk d o ri, y a ’ni s u b y e k ti u m u m e ’t i r o f e tilg a n
q o id a g a k o ‘ra, s h u d a v la tn in g x alq i h is o b la n a d i, sh u j u m la d a n , 0 ‘z -
b e k is to n R e s p u b lik a s i m u lk in in g m u lk d o ri h a m R e s p u b lik a x a lq id ir. 
Z e r o , x alq d a v la t h o k im iy a tin in g b i r d a n - b i r m a n b a i s ifa tid a o ‘z in in g
u s h b u h u q u q in i ( y a ’n i, m u lk h u q u q in i) d a v la t h o k im iy a tig a b e ra d i va 
u o rq a li a m a lg a o s h ira d i. B u h o la t d a v la tn in g m u lk d o rg a te g ish li b a r c h a
v a k o la tla r e g a lla sh , fo y d a la n is h va ta s a r r u f e tis h g a ega b o ‘lish in i h a m d a
d a v la t b u v a k o la tla r d a n o m m a m a n f a a tla r i y o ‘lid a fo y d a la n is h i lo z im -
lig in i ifo d a la y d i.
F K n in g 2 1 4 -m o d d a s i 2 -q ism ig a m u v o fiq , R e s p u b lik a m u lk i b o ‘lg a n
m o l - m u l k n i 0 ‘z b e k i s t o n R e s p u b lik a s i O liy M a jlis i, 0 ‘z b e k i s t o n
R e sp u b lik a si P r e z id e n ti, 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i H u k u m a ti y o k i u la r
m a x su s vakil q ilg a n o r g a n la r, a g a r q o n u n d a b o s h q a c h a ta r tib n a z a r d a
tu tilg a n b  lm a s a , t a s a r r u f q ila d ila r.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

S o b iq Ittifo q d a v rid a d a v la t m u lk in in g b itta va y a g o n a m u lk d o ri 
d a v la t h is o b la n a r d i. Z e r o , d a v la t m u lk i b o ‘lin m a s va y a g o n a fo n d
(ja m g ‘a rm a ) n i ta sh k il e ta r v a b u f o n d n in g y a g o n a m u lk d o ri h a m d a v la t 
h iso b la n a rd i. G a r c h i d a v la t m u lk in i b o s h q a ris h n i a m alg a o s h iru v c h i 
m ax su s o rg a n la r m a v ju d b o ‘lsa -d a , s o b iq Ittif o q d avridagi m u lk n in g
b u d a r a ja d a m a r k a z la s h u v i v a m u l k d o r n i n g b u n d a y k o ‘r i n i s h d a
m a v h u m la sh tirilish i m u lk k a n is b a ta n m u tla q o n o t o ‘g ‘ri y o n d a s h u v edi. 
Z e ro , davlat m u lk in in g x o ‘ja siz lik k a u c h ra s h ig a v a ta lo n -to r o j b o ‘lishiga 
a y n a n sh u o m illa r sa b ab b o ‘ldi. T o ‘g ‘ri, d a v la t m u lk i h a r d o im y a g o n a
v a b o ‘iin m a s fo n d (b u d je t, d a v la t zax irasi, d a v la tn in g asosiy v a a y la n m a
m a b lag ‘larin in g m ajm u y i) g a b irlash tirilg an (h o zirg i k u n d a 0 ‘z b e k isto n d a
h a m s h u n d a y ) va b u n d a y b irla sh u v o ‘zin i o q la g a n .
D a v la t m u lk in i t a s a r r u f e tis h d a y u q o r id a s a n a b o ‘tilg a n d a v la t 
o rg a n la ri q o n u n h u jja tla rid a b e lg ila b q o ‘y iIg an o ‘z v a k o la tla ri d o ira s id a
fao liy at y u rita d ila r. M aM um ki, fu q a ro lik h u q u q in in g o b y e k tla ri m u o m a -
la d a b o ‘lish ig a k o ‘ra: fu q a ro lik m u o m a la s id a n c h iq a rilg a n o b y e k tla r, 
m u o m a la d a b o ‘lish i c h e k la n g a n o b y e k tla r v a fu q a ro lik m u o m a la s id a g i 
o b y e k tla rg a b o ‘lin a d i. L e k in o b y e k tla r n in g b u n d a y h a ra k a t a s o s id a
s u b y e k tg a t e g i s h l i b o ‘ lis h i h o l a t i d a v l a t g a t a a l l u q l i b o ‘lm a y d i. 
O b y e k tn in g m u o m a la d a e rk in h a r a k a td a b o ‘lish i y o k i u n in g h a ra k a ti 
c h e k la n g a n lig i y o x u d h a r a k a td a n c h iq a rilg a n lig id a n q a t ’i n a z a r, d a v la t 
m u lk i b o ‘ladi.
B u n i q u y id a g ic h a a so sla sh m u m k in :
b irin c h id a n , fu q a ro lik h u q u q i o b y e k tla r in in g m u o m a la d a b o ‘lishi, 
c h e k la n is h i y o k i m u o m a la d a n c h iq a r ilis h in i d a v la t va u n in g o rg a n la ri 
b e lg ila y d i;
ik k in c h id a n , o b y e k tla rn in g m u o m a la d a b o ‘lishi d a v la t to m o n id a n
m u a y y a n m a q s a d la r d a ( u m u m x a lq m a n f a a tla r in i k o ‘z la b ) c h e k la b
q o ‘y ilad i y o k i m u o m a la d a n c h iq a rila d i. M a s a la n , o ‘q o ta r q u ro lla r, 
p o rtlo v c h i m o d d a la r n in g e rk in fu q a ro lik m u o m a la s id a n c h iq a rilis h i 
a h o lin in g va f u q a ro la r n in g x av fsizlig in i o ‘y la b a m a lg a o s h irilg a n b o ‘lsa, 
o v m iltig ‘in in g h a ra k a ti c h e k la n is h i (te g ish li ru x s a tn o m a a s o s id a h a r a -
k a td a b o ‘lish i) b u n d a y a sh y o g a eg a lik q ilis h d a n o ld in m a x su s xavfsizlik 
c h o r a la r in i o ‘rg a tis h v a o b y e k td a n q a n d a y f o y d a la n is h lo z im lig in i 
m u lk d o rg a tu s h u n tir is h u c h u n a m a lg a o s h irila d i;
u c h in c h id a n , d a v la t ta b ia t to m o n id a n b u n y o d e tilg a n y o k i in s o n
m e h n a ti b ila n y a ra tilg a n h a r q a n d a y m o d d iy n e ’m a tla r (a s h y o la r) n in g
y a g o n a v a y a k k a m u lk d o ri s ifa tid a u la rn in g ja m iy a td a g i k is h ila r o ‘rta s i- 
d ag i ta q s im o ti v a h a r a k a tla n is h in i n a z o r a t q ila d i;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t o ‘r tin c h id a n , fu q a r o lik m u o m a la s id a n q a t ’i n a z a r , o b y e k tn in g
d a v la t m u lk i b o ‘lish i h o la ti d a v la tn in g x a lq h o k im iy a tin i a m a lg a o s h i- 
ru v c h i su b y e k tlilig i b ila n x a ra k te rla n a d i.
U s h b u q o id a la r fa q a tg in a R e sp u b lik a m u lk i o b y e k tla rig a ta a llu q lid ir. 
U m u m iy q o id a g a k o ‘ra, d a v la t m u lk i R e s p u b lik a m u lk i v a m a ’m u riy - 
h u d u d iy tu z i l m a l a r m u lk id a n ib o r a t b o ‘la d i. L e k in k o ‘p c h ilik n in g
ta s a w u r i d a d a v la t m u lk i d e g a n d a , o d a td a , R e s p u b lik a m u lk i tu s h u n i-
lad i. Z e r o , d a v la t m u lk i x u su siy m u lk k a q a r a g a n d a ijtim o iy a h a m iy a tg a
e g a e k a n lig i b ila n a jra lib tu ra d i h a m d a d a v la t m u lk i o b y e k tla rin in g
d o ira s i a y n a n ijtim o iy lik a s o s id a a n iq la n a d i.
0
‘z b e k isto n R esp u b lik a si K o n stitu tsiy a sin in g 5 5 -m o d d a s i va F K n in g
2 1 4 -m o d d a s ig a m u v o fiq , y e r, y e r o sti b o y lik la ri, su v , h a v o b o ‘s h lig ‘i, 
o ‘sim lik va h a y v o n o t d u n y o s i h a m d a b o s h q a ta b iiy b o y lik la r, d a v la t 
h o k im iy a ti v a b o s h q a ru v i re s p u b lik a o r g a n la r in in g m o l- m u lk i, d a v la t 
a h a m iy a tig a e g a b o ‘lg a n m a d a n iy v a ta r ix iy b o y lik la r , r e s p u b lik a
b u d je tin in g m a b la g ‘la ri, o ltin z a x ira s i, d a v la tn in g v a lu ta f o n d i v a
b o s h q a fo n d la ri re s p u b lik a m u lk id ir, s h u n in g d e k , k o r x o n a la r va b o s h q a
m u lk iy k o m p l e k s l a r , o ‘q u v , ilm iy , i l m i y - t a d q i q o t m u a s s a s a la r i v a
t a s h k i l o t l a r i , i n t e l l e k t u a l f a o liy a t n a t i j a l a r i , b a s h a r t i b u l a r b u d j e t
y o k i d a v l a t n i n g o ‘z g a m a b l a g ‘la r i h i s o b i d a n y a r a t i l g a n y o k i s o tib
o l i n g a n b o ‘ l s a , b o s h q a m o l - m u l k r e s p u b l i k a m u l k i b o M is h i 
m u m k in .
S iv ilis t o lim S h .M . A s y a n o v n in g t a ’k id la s h ic h a , d a v la t m u lk i 
o b y e k tla ri b o ‘lib m a m la k a t m illiy b o y lig in in g a s o s in i ta s h k il e tu v c h i 
o b y e k tla r e ’ti r o f e tila d i. D a r h a q iq a t, d a v la t m u lk i o b y e k tla r i a y n a n
u la rn in g m illiy b o y lik e k a n lig i b ila n ifo d a la n a d i. B a rc h a m a k o n v a 
z a m o n la r d a , h a r q a n d a y d a v la t m u lk in in g b ir la m c h i va a s o s iy o b y e k ti 
s h u d a v la tg a te g is h li h u d u d n i ta s h k il e ta d ig a n y e r m a y d o n i, ta b iiy
b o y lik la r, tu rli m a ’d a n l a r v a q im m a tb a h o to s h la r n i q a z ib o lis h b ila n
s h u g ‘u lla n a d ig a n k o n la r , s h u d a v la t h u d u d id a n o q ib o ‘tu v c h i d a ry o la r, 
o ‘sim lik va h a y v o n o t d u n y o s i, b ir s o ‘z b ila n a y tg a n d a , ta b iiy b o y lik la r 
h is o b la n g a n . G a r c h i O k ta b r t o ‘n ta r is h id a n ilg ari 0 ‘z b e k is to n R e s p u b - 
likasi h u d u d id a h a m y e r, y e r o sti b o y lik la rig a n is b a ta n x u s u s iy m u lk
m a v ju d b o ‘lg an b o ‘ls a d a , b u n d a y y e rla r v a y e r o s ti b o y lik la ri ju d d a
k a m m i q d o r d a e d i . O k t a b r i n q i l o b i d a n k e y i n s o b i q I t t i f o q
H u k u m a tin in g q a r o r la r i b ila n b o s h q a m u lk la r q a to r i e r v a e r o sti 
b o y lik la r i n a t s i o a n a l i z a t s i y a q ilin is h i o q i b a t i d a ta b iiy r e s u r s la r g a
n is b a ta n h a m d a v la t m u lk i jo r iy e tild i v a h o z ir g a q a d a r b u o b y e k tla rg a
n is b a ta n d a v la t m u lk h u q u q i s a q la n ib tu r ib d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si K o n s titu ts iy a s in in g 5 5 -m o d d a s ig a b in o a n
y e r, y e r o sti b o y lik la ri, su v , o ‘sim lik va h a y v o n o t d u n y o s i h a m d a
b o s h q a ta b iiy z a x i r a l a r u m u m m i l l i y b o y l i k d i r , u l a r d a n o q i l o n a
fo y d a la n ish z a r u r va u la r d a v la t m u h o fa z a s id a d ir. 19 9 8 -y il 3 0 -a p re ld a g i 
Y e r k o d e k s in in g 1 6 - m o d d a s ig a m u v o f iq e s a , y e r d a v la t m u l k i -
u m u m m illiy b o y lik d ir , u n d a n o q ilo n a f o y d a la n is h z a r u r , u d a v la t 
t o m o n i d a n m u h o f a z a e t i l a d i h a m d a o l d i - s o t d i q i l i n m a y d i ,
a y irb o s h la n m a y d i, h a d y a e tilm a y d i, g a ro v g a q o ‘y ilm a y d i, 0 ‘z b e k is to n
R s p u b lik a s in in g q o n u n la r id a b e lg ila n g a n h o lla r b u n d a n m u s ta s n o . 
D a rh a q iq a t, 0 ‘zb e k isto n R esp u b lik asin in g K o n stitu tsiy asi va Y e r kodeksi 
y e rg a n is b a ta n d a v la tn in g m u tlo q m u lk h u q u q in i o ‘r n a ta d i h a m d a
fu q a ro la r va y u rid ik sh ax sla rg a esa, y erga n is b a ta n a sh y o v iy h u q u q la m i 
b elg ilay d i. S h u o ‘rin d a fu q a ro la r v a y u rid ik s h a x s la rn in g e rg a n is b a ta n
Y e r k o d e k sid a b e lg ila n g a n b ir b ah sli jih a t h a q id a t o ‘xtalib o ‘tis h z a ru r. 
Y e r k o d e k sin in g 1 7 -m o d d a s id a fu q a ro la r va y u rid ik s h a x s la rn in g y e r 
u c h a stk a sig a n is b a ta n m u lk iy h u q u q la ri b a y o n e tilg a n b  lib , « m u lk
h u q u q i» a so sid a y e r u c h a stk a sig a eg alik q ila d ila r, — d e b b a y o n e tilg a n . 
F ik rim iz c h a , b u o ‘rin d a g i «m ulk h u q u q i aso sid a» ib o rasi fu q a r o la r va 
y u rid ik sh a x sla r y erg a n is b a ta n xususiy m u lk h u q u q ig a e g a la r, d e g a n
m a ’n o n i ifo d alay d i. C h u n k i fu q a ro la r va y u rid ik s h a x s la m in g « m u lk
h u q u q i» h a r d o im x u su siy m u lk ek an lig i b a rc h a g a m a ’lu m v a o ‘z - 
o ‘z id a n b u y e rd a o d d iy m a n tiq q o id asig a ta y a ’n is h n in g o ‘zi kifoya.
0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s id a o m m a v iy (d a v la t) m u lk in in g q u y id a g i 
tu rla ri m a v ju d :
a ) 0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si m u lk i:
— d a v la tg a m u tlo q m u lk h u q u q i a s o s id a te g is h li boM gan m o l-
m u lk : y e r, y e r o sti b o y lik la ri, suv, h av o b o ‘s h lig ‘i, o ‘sim lik v a h a y v o n o t 
d u n y o s i h a m d a b o s h q a ta b iiy b o y lik la r;
— d a v la t h o k im iy a ti v a b o sh q a ru v i re s p u b lik a o r g a n la r in in g m o l-
m u lk i, d a v la t a h a m iy a tig a e g a boM gan m a d a n iy va ta r ix iy b o y lik la r, 
re s p u b lik a b u d je tin in g m ablagM ari, o ltin z a x ira si, d a v la tn in g v a lu ta
f o n d i v a b o s h q a f o n d la ri re s p u b lik a m u lk id ir, s h u n in g d e k , b o s h q a
m u lk iy k o m p le k sla r, o ‘qu v , ilm iy -ta d q iq o t m u a ssa sa la ri va ta s h k ilo tla ri, 
in te lle k tu a l fa o liy a t n a tija la ri, b a s h a rti b u la r b u d je t y o k i d a v la tn in g
o ‘z g a m ablagM ari h is o b id a n y a ra tilg a n yoki s o tib o lin g a n boM sa, b o s h q a
m o l- m u lk n i 0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si O liy M a jlisi, R e s p u b lik a P r e -
z id e n ti, 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i H u k u m a ti y o k i u la r m a x s u s v ak il 
q ilg a n o r g a n la r, a g a r q o n u n d a b o s h q a c h a ta r tib n a z a r d a tu tilm a g a n
boM sa, ta s a r r u f q ila d ila r ( F K n in g 2 1 4 -m o d d a s i).
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

R e s p u b lik a m u lk i b o ‘lg an m o l- m u lk d a v la t y u rid ik s h a x s la r ig a
x o ‘ja lik y u r itis h y o k i o p e r a tiv b o s h q a ris h h u q u q i a s o s id a b ir ik tir ib
q  y ilis h i m u m k in .
b ) M a ’m u r iy - h u d u d iy tu z ilm a la r m u lk i:
M a z k u r m u lk ta rk ib ig a m a h a lliy b u d je t m a b la g ‘lari, m u n its ip a l 
u y -jo y fo n d i v a k o m m u n a l x o ‘ja lik k o rx o n a la r v a b o s h q a m u lk iy k o m p -
le k s la r, x a lq t a ’lim i, m a d a n iy a t, sogM iqni s a q la s h m u a s s a s a la ri v a
b o s h q a m o l- m u lk m u n its ip a l m u lk b o ‘ladi.
M u n its ip a l m o l-m u lk n i q o n u n h u jja tla rid a b o s h q a c h a ta rtib n a z a rd a
tu tilm a g a n boM sa, d a v la t h o k im iy a ti m a h a lliy o rg a n la ri y o k i u la r v ak il 
q ilg a n o r g a n la r ta s a r r u f e ta d ila r.
2 - § . O m m a v iy m u lk n in g z a r u r a t i va m a n b a la ri
A m a ld a g i q o n u n h u jja tla rid a v a y u rid ik a d a b iy o tla rd a « D a v la t m u lk
h u q u q i» ib o rasi u c h ra m a y d i. D a v la t m u lk i ta d q iq e tilg a n b a r c h a y u rid ik
a d a b iy o tla rd a d a v la t m u lk in in g z a ru riy a ti, d a v la t m u lk in in g s u b y e k tla ri 
v a o b y e k tla ri h a m d a b o s h q a h o la tla r y o r itils a - d a , a y n a n d a v la t m u lk
h u q u q i tu s h u n c h a s i b a y o n e tilm a y d i.
D a v la t m u lk h u q u q i q o n u n h u jja tla r i a s o s id a d a v la tg a q a r a s h li 
boM gan m o l - m u l k k a d a v la t o r g a n la r in in g v a d a v la t t o m o n i d a n t u -
z ilg a n y u r id ik s h a x s la r n in g a n iq y o ‘n a ltir ilg a n , o l d i n d a n b e lg ila b
q o ‘y ilg a n m a q s a d n i k o ‘z la b e g a lik q ilis h i, u n d a n f o y d a la n is h i v a
u n i t a s a r r u f e tis h i h a m d a d a v la t m u lk h u q u q i n i k im t o m o n i d a n
b o M m a sin , h a r q a n d a y b u z is h n i b a r t a r a f e t i s h n i ta la b q ilis h h u q u -
q id a n ib o r a t.
D a v la t m u lk i m u lk n in g m u s ta q il sh a k li h is o b la n a d i. D a v la t m u lk i 
z a ru rlig in in g o b y e k tiv s a b a b la ri q u y id a g ila rd a n a m o y o n boM adi:
- d a v la t h o k im iy a ti va b o s h q a ru v o r g a n la ri fa o liy a tin i ta s h k il e tis h ;
— h u q u q n i m u h o f a z a q ilu v c h i id o ra la r fa o liy a tin i ta s h k il e tis h ;
— d a v la t xav fsizlig i va m u d o fa a e h tiy o jla ri;
- ilm - fa n v a m a d a n iy a tn i t a ’m in la s h ;
- k a m t a ’m in la n g a n a h o lin i ijtim o iy h im o y a q ilish ;
— ta b iiy o fa tla rg a v a f a v q u lo d d a h o la tla rg a q a rs h i k u ra s h v a u n in g
o q ib a tla rin i b a r t a r a f e tish ;
— b a ’zi ta r m o q la r d a ish la b c h iq a r is h f a o liy a tin i a m a lg a o s h iris h
( m a s a la n , a to m , y o n ilg ‘i e n e rg iy a si k a b i).
D a v la t m o l- m u lk i q u y id a g i m a n b a la r d a n s h a k lla n a d i:
- so liq la r;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— m a h a lliy y ig ‘im la r d a n ;
— ish la b c h iq a ris h fa o liy a tid a n o lin g a n d a r o m a d d a n ;
— k r e d itla r v a z a y o m la r d a n ;
— d a v la t m u lk in i x u s u s iy la s h tiris h d a n tu s h g a n d a r o m a d la r d a n ;
— n a ts io n a liz a ts iy a d a n ;
— re k v iz itsiy a d a n ;
— m u s o d a r a d a n ;
— to p ilm a la r d a n ;
— x a z in a la rd a n ;
— eg asiz a s h y o d a n ;
— tu r li s h a r tn o m a la r d a n ;
— x o rijiy m a m la k a tla r d a k o ‘c h m a s m u lk so tib o lis h d a n v a h o k a z o .
3 - § . M u lk n i d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a ris h va 
x u s u s iy la s h tir is h
D a v la t ta s a rru fid a n c h iq a ris h va h u s u s iy la s h tiris h k o ‘p g in a b o z o r
iq tiso d iy o tig a a so sla n g a n m a m la k a tla rd a , s h u ju m la d a n , M D H v a 0 ‘z - 
b e k is to n R e s p u b lik a s id a o ‘tk a z ila y o tg a n ja r a y o n la r d a n b irid ir.
H o z irg i k e n g k o ‘la m d a x u su siy la sh tirish ja r a y o n i a m a lg a o s h ir il- 
m o q d a , y a ’n i d a v la t m u lk i jis m o n iy v a y u rid ik s h a x s la m in g x u su siy
m u lk ig a o ‘tk a z ilm o q d a . B u n in g n a tija s id a ish la b c h iq a ris h v o s ita la ri 
ish la b c h iq a r u v c h ila r b ila n u y g ‘u n la s h ib m u lk b o z o r m u n o s a b a tla r id a
o ‘z in in g h a q iq iy m a z m u n in i kasb e tm o q d a .
H a r q a n d a y is lo h o tla rn i k a fo la tli a m a lg a o s h iris h n in g a so siy s h a r t-
la rid a n b iri u la rn in g h u q u q iy n e g iz in i y a r a tis h d a n b o s h la n a d i iq tiso d iy
is lo h o tla r q o n u n h u jja tla ri a so sid a a m a lg a o s h irilg a n d a g in a u la r m u a y - 
y a n n a tija b e ra d i va o rq a g a c h e k in is h y u z b e rm a y d i. S h u n in g u c h u n
h a m is lo h o tla rn in g h u q u q iy n e g iz in i y a ra tis h b ir q a n c h a m u h im y o ‘n a - 
lis h la r b o ‘y ic h a a m a lg a o sh irild i.
M a z k u r y o ‘n a lis h la rd a n b iri m u lk d o rlik k a aso s s o la d ig a n q o n u n la r
m a jm u y in i y a ra tish g a q a ra tilg a n ed i. S h u b ila n b irg a , in s o n la rn i m u lk k a
b o ‘lg a n m u n o s a b a tla r in i o ‘z g a rtirm a s d a n tu rib k o ‘z la n g a n m a q s a d g a
e ris h ib b o ‘lm aslig i h a m a y o n ed i.
D a v la t ta s a r ru fid a n c h iq a ris h v a x u s u s iy la s h tiris h n in g a so siy m o -
h iy a ti ja m iy a td a g i m u lk n i h a q iq iy m u lk d o r ia r q o ‘liga to p s h ir is h d a n
ib o ra t. B u n d a m u lk d o r o ‘z m u lk in i a s ra b a v a y la sh g a , u n i o ‘z g a la r 
to m o n id a n ta lo n to ro j e tilish ig a y o ‘l q o ‘y m a y d i v a e n g aso siy si u n d a n
d a r o m a d o lis h m a q s a d id a fo y d a la n a o la d i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1 9 9 1 -y il 1 9 -n o y a b rd a m u lk n i d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h v a x u - 
s u s iy la s h tiris h t o ‘g ‘risid a m a x s u s q o n u n q a b u l q ilin d i. M a z k u r q o n u n -
n in g q a b u l q ilin is h ig a q u y id a g ila r o b y e k tiv s a b a b b o ‘ldi:
1. T o ta lita r tu z u m d a s h a x s n in g m u lk d a n b e g o n a la s h u v i o q ib a tla r in i 
tu g a tis h ;
2. D a v la t m u lk in in g ta rk ib iy m a rk a z la sh u v i h a d d a n o rtish i, u n d a n
sam arali fo y d alan ish , b o sh q arish v a n a z o ra t qilishni t a ’m in lay olm ag an lig i;
3. D a v la t m u lk ig a n is b a ta n ta s h m a c h ilik va x o ‘ja s iz lik k a b a r h a m
b e ris h ;
4. B o z o r iq tis o d iy o ti, ta d b ir k o r lik f a o liy a tin i y o ‘lga q o ‘y is h m u lk -
n in g d a v la t q o ‘lid a h a d d a n o r tiq m a rk a z la s h u v ig a zid e k a n lig i.
D a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h d e y ilg a n d a d a v la t k o r x o n a la r i v a
ta s h k ilo tla rin i ja m o a ija ra k o rx o n a la r ig a , a k s iy a d o rlik ja m iy a tla r ig a , 
d a v la tg a q a ra s h li b o ‘lm a g a n b o s h q a k o r x o n a la r , ta s h k ilo tla r g a a y la n -
tirilis h i tu s h u n ila d i.
X u s u s iy la s h tiris h d e y ilg a n d a e sa , f u q a r o la r va d a v la tg a ta a llu q li 
b o ‘lm a g a n y u rid ik s h a x s la rn in g d a v la t m u lk i o b y e k tla rin i y o k i d a v la t 
a k s iy a la rin i d a v la td a n s o tib o lis h i tu s h u n ila d i.
D a v la t o rg a n la ri x u s u s iy la s h tiris h s u b y e k ti b o ‘la o lm a y d i. X u s u s iy - 
la s h tir is h o b y e k tla r in i d a v la t b u d je ti t o m o n i d a n s o tib o lis h g a y o ‘l 
q o ‘y ilm a y d i. X u su siy la sh tirish ja r a y o n i m o b a y n id a k o ‘p h o lla r d a n iz o li 
b in o la r x u su sid a k e lis h m o v c h ilik la r v a tiz im b o ‘lim la rin in g a k siy a d o rlik
ja m iy a tla ri ta rk ib id a n c h iq a r is h la r i b ila n b o g ‘liq b o ‘lg a n n iz o la r k e lib
c h iq m o q d a .
T a jrib a s h u n i k o ‘r s a ta d ik i, a y rim k o r x o n a la r v a id o r a la r t o m o n id a n
0 ‘z b e k is to n R e sp u b lik a si P r e z id e n tin in g F a r m o n la r i h a m d a V a z irla r 
M a h k a m a s in in g d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h va x u su siy la sh tirish m a -
s a la la rig a o id q a r o r ig a y e ta r lic h a e ’t i b o r b e r ilm a y o tg a n h o lla r u c h r a b
tu ra d i. U la m i b a ja ris h d a x u su siy ta d b irk o rlik n i riv o jla n tirish va x u su siy - 
la s h tiris h ja ra y o n ig a t o ‘s iq la r t u g ‘d ir a d ig a n t o r m a lik a m a c h ilik k a y o ‘l 
q o ‘y ila y o tg a n id a n d a lo la t b e ra d i.
0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i D a v la t m u lk in i d a v la t ta s a r r u f id a n c h i-
q a ris h v a x u s u s iy la s h tiris h u c h u n a r iz a b e ris h v a u n i k o ‘rib c h iq is h
ta rtib i t o ‘g ‘risid a g i v a q tin c h a lik N i z o m n in g 1 1 -b a n d ig a k o ‘ra , b u n d a y
a riz a b e rilg a n p a y td a n b o s h la b v a ijo b iy q a r o r q a b u l q ilin g a n ta q d ir d a , 
b u m u lk k a e g a lik q ilish , u n d a n fo y d a la n is h v a b o s h q a r is h h u q u q in i 
b o s h q a m u lk d o r g a o ‘tk a z ilg a n p a y tg a q a d a r m a ’m u r iy b o s h q a r is h
o rg a n ia ri k o rx o n a n i q a y ta tu z ilis h i, tu g a tilis h i, s h ta t ja d v a li tu z ilis h in i 
o ‘z g a rtirish i v a x o d im la r n i is h d a n b o ‘s h a tis h i m u m k in e m a s .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

D a v la t u y - jo y fo n d id a g i tu r a r jo y n i x u s u s iy la s h tiris h n i a m a lg a
o s h iris h d a f u q a ro la r n in g v a m u lk d o rla rn in g h u q u q in i h im o y a q ilish
m u n o s a b a ti b ila n v u ju d g a k e lg a n n iz o la r 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s i 
F P K n in g « D a v la t u y -jo y fo n d in i x u su siy lash tirish t o ‘g ‘risida»gi q o n u n -
n in g 2 6 -m o d d a s ig a m u v o fiq su d la rg a ta a llu q lid ir.
H a r b ir s o h a f a o liy a tin in g o ‘zig a x o s ta m o y illa r i b o ‘lg a n id e k x u -
s u s iy la s h tiris h v a d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a r is h n in g h a m ta m o y illa r i 
m a v ju d . M a z k u r ta m o y illa r 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g « D a v la t 
ta s a r r u f id a n c h iq a r is h v a x u s u s iy la s h tiris h t o ‘g ‘risid a » gi q o n u n in in g
3 - m o d d a s id a o ‘z m u ja s s a m in i to p g a n b o ‘lib , u l a r q u y id a g ila r d a n
ib o ra t:
— d a v la t t a s a r r u f id a n c h iq a r is h va x u s u s iy la s h tiris h s h a k lla r in i 
m e h n a t ja m o a s in in g m a n fa a tla rin i h iso b g a o lg a n h o ld a t a ’m in la s h ;
— d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a ris h v a x u su siy la sh tirish v a q tid a m u lk n i 
so tis h va p u lsiz to p s h iris h n i q o ‘sh ib o lib b o rish ;
— pulli va p u lsiz x u su siy la sh tirila d ig a n m u lk n i o lis h d a fu q a ro la rn in g
h u q u q la ri te n g lig i;
— d a v la t ta s a rru fid a n c h iq a ris h va x u su siy lash tirish s h a r o itid a b a rc h a
fu q a r o la r ijtim o iy h im o y a q ilin is h in i t a ’m in la sh ;
— o s h k o ra lik d a v la t ta s a r r u f id a n c h iq a ris h va x u s u s iy la s h tiris h s h a -
ro itid a ta d b ir la r n i a m a lg a o sh irish u s tid a n d a v la t va j a m o a t n a z o r a tin i 
y o ‘lg a q o ‘y ish ;
— m o n o p o liy a g a q a rs h i q o n u n ta la b la rig a rio y a e tish .
4 - § . D a v la t k o r x o n a s i, m u a s s a s a la ri v a d a v la t ija r a
k o r x o n a s in in g m o l-m u lk i
D a v la t m u lk i b o ‘lg an v a d a v la t k o rx o n a sig a b irik tirib q o ‘y ilg a n
m o l- m u lk t o ‘la x o ‘ja lik y u ritish a so sid a u sh b u d a v la t x o ‘ja lig ig a te g ish li 
b o ‘la d i. K o rx o n a o ‘z m o l- m u lk i b ila n t o ‘la x o ‘ja lik y u ritish h u q u q in i 
a m a lg a o s h ira r e k a n , sh u m u lk k a e g alik q ila d i, u n d a n f o y d a la n a d i v a 
u n i ta s a r r u f e ta d i. U n g a n is b a ta n q o n u n g a zid b o ‘lm a g a n h a r q a n d a y
h a r a k a tla rn i s o d ir e tis h g a h aq li (d a v la t k o rx o n a s in in g o ‘ziga b irik tirib
q  y ilg a n m o l-m u lk k a n isb a ta n m u lk iy h u q u q la m in g m a z m u n i ash y o v iy
h u q u q la rg a b a g ‘is h la n g a n b o b la r d a b a y o n e tilg a n ).
D a v la t m u lk i b o ‘lg a n v a m u lk d o r t o m o n id a n d a v la t b u d j e t i d a
tu r u v c h i d a v la t m u a s s a s a s ig a , ta s h k ilo tig a b ir ik tirib q o ‘y ilg a n m o l-
m u lk o p e r a tiv b o s h q a r u v d a b o ‘la d i. D a v la t m u a s s a s a s i, ta s h k i l o t i
o ‘z m a jb u r iy a tla r i y u z a s id a n o ‘z ta s a rru fid a g i m a b la g ‘lari b ila n ja v o b
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b e r a d i . D a v l a t m u a s s a s a s i n i n g , t a s h k i l o t i n i n g m a b l a g ‘ i y e t a r l i
b o M m ag an ta q d ir d a u n in g m a jb u r iy a tla r i b o ‘y ic h a te g is h li m u lk n in g
egasi ja v o b g a r b o ‘la d i.
I ja ra d a v la t m u lk in i f o y d a la n is h n in g o ‘zig a x o s s h a k li boM ib, 
ash y o v iy h u q u q la r tiz im ig a m a n s u b h u q u q la r d a n h is o b la n a d i. B u n d a
d a v la t m u lk in i id o ra q ilu v c h i o rg a n m e h n a t ja m o a s i d a v la t m u lk in i 
ijara g a b e ra d i.
B u n d a y a s h y o v iy h u q u q n in g s u b y e k ti ija ra k o r x o n a s i m e h n a t
ja m o a s i h is o b la n a d i v a u ija ra m u lk iy s h a r tn o m a d a b e lg ila b q o ‘y ilg a n
h u q u q la r d o ira s id a b o s h q a rila d i.
M ulohaza yuritish uchun savollar va m asalalar