‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

R. Salleylning «Realistik nazariyasi» 
to‘liq va chuqurroq 
ishlangan realistik yo‘nalishdagi konsepsiyaga aylandi. Jamiyat uning 
a’zolari kabi real hisoblangan insonlar jamoasi, birlashmalarining o‘zaro 
munosabati evaziga mavjud bo‘ladi. Bunday birlashmalarning maqsadi 
uning a’zoIari xohishlaridan kelib chiqadi. Qonun soxta yuridik birlash- 
malarni tashkil etmaydi, balki faqatgina shaxslar birlashmasini huquq- 
ning mustaqil subyektlari sifatida tan oladi.
Rudolf fon Iyeringning «Qiziqish nazariyasi» 
ham yuridik shaxs 
nazariyalari ichida alohida guruhni tashkil etadi. Iyeringni taxminiga 
ko‘ra yuridik shaxs haqiqiy — tabiiy huquq subyekti sifatida mavjud 
emas. Bu yuridik uydirmadan boshqa narsa emas. Huquq bu qonuniy 
himoya boMsa, qonun chiqaruvchi insonlar guruhiga huquqiy himoya
7 — Fuqarolik huquqi
97

---

beryapti, ularning jamiyatda bir butun sifatida ishtirok etishiga ruxsat 
beryapti. Lekin bu lyeringning fikricha, huquqning yangi subyekti 
paydo blganini anglatmaydi.
Sobiq sovet yuridik ilmi yuridik shaxslarni o ‘rganishga jiddiy 
e ’tibor berdi. 40—50- yillarda ushbu institutga bag‘ishlangan ko‘plab 
ilmiy tadqiqotlar paydo bo‘ldi. Bu davrda sivilist olimlar o ‘z e ’ti- 
borlarini ko‘proq davlatga tegishli yuridik shaxslarni o ‘rganishga 
qaratdilar.
Bu davrga kelib asosan uchta davlat yuridik shaxslarini izohlovchi 
nazariyalar yaratildi.
Akademik A.Venikditov tomonidan 
«Kollektiv nazariyasi» 
taklif 
etildi. Ushbu nazariyaga ko‘ra davlat yuridik shaxslarining huquq 
subyekti sifatida ishchi va xizmatchilar korxona kollektivi va boshqa 
xalq kollektivlari e’tirof etilishi mumkin.
«Davlat nazariyasi» 
S.I. Asknazi 
tomonidan ishlab chiqildi. Ushbu 
nazariyaga asosan har bir davlat korxonasi ortida uning mol-mulki 
egasi davlat turadi. Unga asoslangan holda yuridik shaxsning insoniy 
asosini ushbu korxonaning mehnat jamoasiga qo‘yish mumkin emas. 
Davlat yuridik shaxsi bu xo‘jalik munosabatlarining ma’lum uchast- 
kasida harakat qiluvchi davlatning o‘zidir.
«Direktor nazariyasi» 
Yu.K. Toltoy 
tomonidan taklif etilgan va 
uning ishlarida to‘la o ‘rganilgan. Ushbu nazariyaga asosan yuridik 
shaxsning asosiy maqsadi fuqarolik huquqiy munosabatlarida ishtirok 
etish imkoniyatiga ega boMishdir. Faqat direktorga fuqarolik huquqiy 
munosabatlarida korxona nomidan ishtirok etish vakolati berilgan. 
Shuning uchun aynan u davlat yuridik shaxsining yuridik tashuvchisi 
hisoblanadi.
Bundan tashqari