‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1 Qarang: Sindrov K. Qishloq ho‘jaligi sohasidagi sharlnomalar. - T.:Yangi
asravlodi. 2003. 7—8-b.

---

umumiy d a’vo muddatinlng uch yil qilib belgilanishi qat’iy — imperativ 
xarakterga ega. Ya’ni, bu muddatni taraflar o ‘z xohishlariga ko‘ra 
o ‘zgartira olmaydilar. Mazkur imperativ norma barcha uchun qulaylik 
tug‘dirish maqsadida o ‘rnatilgan.
Yuqorida aytganimizdek, fuqarolik huquqining manbalari deganda, 
fuqarolik-huquqiy munosabatlarni tartibga soladigan normativ hujjatlar 
tushuniladi.
Huquq manbayini tashkil etgan xalqning erki davlat erki bo‘lib, 
m a’lum shaklda qonunlar va boshqa norm ativ hujjatlarda ifoda- 
lanadi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 7-moddasida: «Xalq 
davlat hokimiyatining birdan-bir manbayidir», deb normalangan.
Huquq manbalari to ‘g‘risida so‘z yuritilganda, birinchi navbatda, 
qonun ustida to‘xtalish lozim. 0 ‘zbekiston Respublikasida qonunlar 
Oliy Majlis-hokimiyatning qonun chiqaruvchi oliy organi tomonidan 
amalga oshiriladi. Qabul qilinadigan bu qonunlar barcha uchun 
majburiy bo‘lgan normativ hujjatlardir.
0 ‘zbekiston Respublikasining asosiy qonuni — Konstitutsiya barcha 
qonunchilik uchun, jumladan, fuqarolik qonunchiligi uchun ham 
rahbariy manba hisoblanadi. Konstitutsiya normalari u yoki bu mu- 
nosabatni umumiy holda, konstitutsiyaviy darajada normalaydi, fuqa- 
rolik huquqiga doir qonunlar esa, uni to‘ldiradi, aniqlashtiradi. Mam- 
lakatimizning Asosiy qonunida huquqning, shu jumladan, fuqarolik 
huquqining asosiy tamoyillari mustahkamlangan. Konstitutsiyaning 
18, 27, 36, 42, 53, 54-moddalari bevosita fuqarolik-huquqiy munosa- 
batlarni tartibga solishga qaratilgan. M asalan, Konstitutsiyaning 
18-moddasida teng huquqlilik to‘g‘risida, 27-moddasida inson sha’ni, 
qadr-qimmatning qadrlanishi to‘g‘risida so‘z boradi. 36-moddada esa, 
har bir kishining mulkdor bo‘lishi mustahkamlab qo‘yilgan. Vorislik 
huquqi qonun bilan kafolatlanishi ta’kidlangan. 42-moddada bo‘lsa, 
ijod erkinligi o‘z ifodasini topgan. Konstitutsiyaning 53-moddasi alohida 
diqqatga sazovordir. Eng awalo, Konstitutsiyada bir marta va ana 
shu moddada «bozor munosabatlari» o ‘z aksini topgan. Undan kelib 
chiqib moddadagi quyidagi holatlarni alohida ko‘rsatish mumkin:
— 0 ‘zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakldagi mulk 
tashkil etishi;
— iste’molchilar huquqlarining ustuvorligi;
— iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanish va 
mehnat qilish erkinligi;

---

— barcha mulk shakUarining tengligi va huquqiy jihatdan bab- 
baravar muhofaza etilishi;
— xususiy mulkning boshqa mulk shakllari kabi daxlsizligi va 
davlat muhofazasida ekanligi;
— 
mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hoMarda va tartibdagina 
mulkidan mahrum etilishi mumkinligi kabi qoidalar.
Bu holatlar, keyinchalik, mos ravishda 0 ‘zbekiston Respublikasining 
joriy qonun va qonunosti hujjatlarida o ‘z aksini topdi. Konstitutsiya- 
ning 54-moddasida esa mulk huquqining mazmuni bevosita o‘z 
ifodasini topgan. Bunga asosan mulkdor o‘ziga tegishli mol-mulkni 
o ‘z xohishiga ko‘ra egallash, foydalanish, tasarruf qilishga haqli. Ayni 
paytda, mulkdor huquqining chegaralari ham Konstitutsiyada belgilab 
berilgan. Ya’ni mol-mulkdan foydalanish ekologik muhitga zarar 
yetkazmasligi, fuqarolar, yuridik shaxslar va davlatning qonun bilan 
qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlariga putur yetkazmasligi lozim.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul qilinishi davlati- 
mizda yangi ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlaming paydo bo‘lishiga 
poydevor bo‘lmoqda.
Eng muhimi, Konstitutsiya fuqarolik huquqining asosiy ishtirok- 
chisi hisoblangan inson va uning manfaatlarini oliy qadriyat deb 
hisoblaydi.
0 ‘zbekiston RespubUkasining fuqarolik kodeksi ham konstitutsiyaviy 
tamoyillarga asoslangan holda bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos 
keladigan mexanizmini yaratishga qaratilgan bo‘lib u fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarni tartibga solishda alohida o‘rinni egallaydi.
Prezidentimiz I.A. Karimov ta’kidlanganidek, «Qabul qilinadigan 
qonunlar va qonunchilikka oid hujjatlar zaro bog‘langan bo‘lishi 
va ijtimoiy yo‘naltirilgan yaxlit bozor mexanizmining huquqiy tizimini 
jadallik bilan yaratishga ko‘maklashishi кегак»1 .
Bozor munosabatlarining butun tizimini birlashtirishga va uning 
ichki uyg‘unligini ta’minlashga xizmat qiladigan, fuqarolik-huquqiy 
munosabatlarni tartibga soladigan, bozor iqtisodiyoti munosabatlari 
talablariga qaratilgan kodifikatsiyalashtirilgan qonun bu — fuqarolik 
kodeksidir.
Amaldagi fuqarolik kodeksi shaxslarning mulkiy huquqlari bilan 
bog‘liq bo‘lgan masalalarni yangicha hal qildi. Unda: