|
6-§. Kafillik — majburiyatlarning bajarilishini
ta’minlash usuli sifatida
Kafillik majburiyatlar bajarilishini ta ’minlashning alohida turi bo‘lib,
u kafillik to ‘g ‘risidagi shartnom a asosida vujudga keladi. Kafillik
shartnomasiga asosan bir taraf kafil, boshqa shaxs o ‘z majburiyatlarini
to ‘la yoki qisman bajarishi uchun uning kreditori oldida javob berishni
o ‘z zimmasiga oladi (FK, 292-modda, 1-qism).
Kafil qarzdor uchun mulkiy javobgarlikni olganligini to ‘g‘ridan-
to ‘g‘ri aniq bildirishi lozim. Majburiyatning bajarilishini t a ’minlash
usuli sifatida ko‘riladigan kafillikning mohiyati shundaki, kreditor asosiy
majburiyat bajarilmagan holda o ‘z talablarini faqat asosiy qarzdor-
gagina qo‘ymay, balki kafilga nisbatan ham qo‘ya oladi.
Kafillik shartnomasi yozma shaklda tuzilishi lozim. Bu holda taraflar
kafillik to ‘g‘risida alohida yozma shartnom a tuzishlari shart b o ‘lmaydi.
Kafillik belgilanishida kafil asosiy qarzdor tom onidan beriladigan til-
xatda qarzdor tom onidan majburiyatning lozim darajada bajarilishi
javobgarlikni o ‘z zimmasiga olganligini ko‘rsatib belgi qo ‘ysa yoki
qarzdorni muayyan majburiyat yuzasidan kafil bo‘lishini kreditor
nomiga yozgan xatida bildirsa ham kifoya. Kafillik haqidagi shartnoma-
ning yozma shaklda tuzilishi lozimligi to ‘g‘risidagi qonun bilan belgilan-
gan talablarga rioya qilmaslik — kafillik shartnomasining haqiqiy sanal-
masligiga sabab bo‘ladi. Kafillik asosiy majburiyatga qo‘shimcha xarak-
terda bo‘lishi shundan iboratki, kafillik bilan faqat asosiy talabgina
ta ’minlanishi mumkin. Agar asosiy shartnom a uning shakliga rioya
qilinmaganligi sababli yoki shartnomada ishtirok etuvchi taraflarning
muomalaga layoqatsiz bo‘lishi tufayli va boshqa shu kabi sabablar
b o ‘yicha haqiqiy emas deb topilsa, mazkur shartnom aga q o ‘shimcha
hisoblangan kafillik shartnomasi ham o ‘zining yuridik kuchini yo‘qo-
tadi. Kafilning javobgarligi hajmi asosiy majburiyat yuzasidan qarz-
dorning javobgarligidan oshiq bolishi m um kin emas. Qarzdor qanday
hajmda javobgar bo‘lsa, kafil ham shu hajmda javobgar b o ‘ladi. Xusu-
san, kafillik shartnomasi bilan boshqacha hol belgilanmagan bo‘lsa —
foizlarning, zararlarning, neustoykaning to ‘lanishi uchun ham javobgar
bo‘ladi. Q arzdor uchun majburiyatni bajargan kafil mazkur majburiyat
yuzasidan bo‘lgan barcha huquqlami oladi. FKning 295-moddasida
ko‘rsatilganidek, majburiyatni bajargan kafilga shu majburiyat yuzasidan
kreditorga tegishli boMgan barcha huquqlar o ‘tadi. Kafil majburiyatni
bajarganidan keyingi kreditor qarzdorga boMgan talabni tasdiqlovchi
hujjatlarni kafilga topshirish va bu talabni ta ’minlaydigan huquqlarni
berishi shart. Qarzdor kafillik bilan ta’minlangan majburiyatni bajarma-
gan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kafil va qarzdor kreditor
oldida solidar javob beradilar (FK, 293-modda).
FKda ko‘rsatilgan yuqoridagi qoida dispozitiv xarakterda boMgani,
ya’ni, o‘zgartirilislii, to ‘lg‘azilishi mumkin boMgani sababli taraflar o ‘zaro
kelishib, kafilning boshqacha hajmdajavobgar boMishini, masalan, asosiy
qarzdoiga qo‘shimchajavobgarbo‘lishinibelgilashlari mumkin. Bu holda
kafil majburiyatning bajarilishi yuzasidan qarzdordan hech narsa undirish
mumkin boMmagani holdagina qarzdor uchun javobgar boMadi.
FKning 293-moddasi 3-qismida aytilganidek, birgalashib kafil bo‘1-
gan shaxslar, agar kafiUik shartnomasida boshqacha hol ko‘rsatilmagan
boMsa, kreditor oldida solidar javob beradilar.
Agar kreditor kafilga nisbatan d a ’vo q o ‘zg‘atsa, u holda kafil
qarzdorlarni ishda ishtirok etish uchun jalb qilishga majbur. Shuning
o‘zi bilan u qarzdorga o ‘zining manfaatlarini himoya qilish imkoniyatini
bergan bo iad i. Agar kafil ishda ishtirok etishga jalb qilmasa, qarzdor
o‘zining kreditoriga qarshi qo‘yishi mumkin bo‘lgan barcha e ’tirozlarini,
ya’ni FKning 294-moddasida ko‘rsatilgan e ’tirozlarini kafilning unga
qilgan talabiga qarshi qo‘yishga haqli. FKning 294-moddasida ko‘rsatil-
ganidek, kafil kreditorning talabiga qarshi qarzdorning o ‘zi tom onidan
ko‘rsatilishi mumkin b o ‘lgan barcha e’tirozlarni qo‘yishga haqli. Kafil
bunday e ’tirozlarga bo‘lgan huquqini, garchi qarzdor o ‘zi bu huquqdan
voz kechsa ham yoki o ‘z majburiyatiga iqror bo‘lsa ham y o ‘qotmaydi.
Agar bir necha kafil qarzdor uchun kafillik bergan b o ‘lsa, ke-
yinchalik qarzdor uchun qarzlarini to ‘laganlari holda har qaysisi o ‘zlari
tom onidan to ‘langan summa miqdorida qarzdorga nisbatan o ‘z talab-
larini qo‘ya oladi. FKning 296-moddasida ko‘rsatilganidek, kafillik
bilan ta ’minlangan majburiyatni bajargan qarzdor bu haqda kafilni
darhol xabardor qilishi shart. Aks holda o ‘z navbatida majburiyatni
bajargan kafil asossiz olingan narsani kreditordan undirib olishi yoki
qarzdorga regress talab qo‘yishga haqli. Regress talab qo‘yilgan taqdirda,
qarzdor asossiz olingan narsanigina kreditordan undirib olishga haqli.
Kafillik quyidagi hollarda bekor bo‘ladi:
— kafillik bilan ta ’minlangan majburiyat bekor bo‘lganda;
— kafilning roziligisiz majburiyatda uning javobgarligi oshishi yoki
uning uchun boshqa noqulay oqibatlar yuz berishiga olib keladigan
tarzda majburiyat shartlari o ‘zgartirilganda;
— kafillik bilan ta ’minlangan majburiyat bo‘yicha qarz boshqa
shaxsga o ‘tkazilganda, agar kafil yangi qarzdor uchun javobgar bo ‘lishi
haqida kreditorga rozilik bergan boMmasa;
— majburiyatni bajarish muddati kelganida kreditor qarzdor yoki
kafil taklif qilgan tegishli ijroni qabul qilishdan bosh tortganda;
— Shartnomada belgilangan kafillik muddati o ‘tganda;
— Agar shartnomada kafillik muddati ko‘rsatilmagan bo‘lsa, kreditor
majburiyatni bajarish muddati etgan kundan boshlab bir yil davomida
kafilga da’vo qo‘zgatmasa;
— Agar asosiy majburiyatni bajarish muddati ko‘rsatilmagan va
belgilanishi mumkin bo‘lmagan yoki talab qilib olish payti bilan bel-
gilangan bo‘lsa, kreditor kafillik shartnomasi tuzilgan kundan boshlab
bir vil mobaynida kafilga nisbatan d a’vo qo‘zg‘atmagan taqdirda
(FK,' 298-modda).
Do'stlaringiz bilan baham: |
