‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

muhtaram,
qimmatli, aziz
singari so‘zlarni m a’lum shaxs bildiruvchi so‘zlarga faqat 
rasmiy, publitsistik uslublarda qo‘shib ishlatishingiz mumkin: 
Muhtaram
Solijon Soqiyevich! Qimmatli aka, aziz opajon
kabi. Bunday birikmalami 
yoningizda siz bilan oddiy holatda jonli muloqot qilib turgan kishilarga
261
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoilay olmaysiz. Agar shunday birikmalami qoilasangiz, noqulay ahvolga 
tushasiz.
0 ‘zbek adabiy tili quyidagi uslublar orqali nam oyon b o ‘ladi: 
1) so‘zlashuv uslubi; 2) publitsistik uslub; 3) badiiy uslub; 4) rasmiy 
uslub; 5) ilmiy uslub. Bulardan so‘zlashuv uslubi og‘zaki nutqqa xos bo‘lsa, 
qolgan uslublar esa ham og‘zaki, ham yozma shakllarga ega. Masalan, 
ilmiy asar yoki ilmiy m a’ruza matni yozma nutqqa, ilmiy m a’ruzaning 
o ‘zi esa og'zaki nutqqa xosdir. Shuningdek, badiiy uslubning ham yozma va 
og'zaki (xalq og'zaki ijodi) ko'rinishi borligini bilasiz.
Tilimizda barcha uslublarda teng qoilaniladigan so‘zlar bo‘lishi bilan 
birga, faqat ayrim nutq uslublari uchun xoslangan so'zlar ham mavjud. 
Shuning u ch u n so 'zlar ana shu belgiga k o 'ra ikki guruhga b o 'lin adi: 
1) uslubiy betaraf so'zlar (masalan, so'zlam oq, gapirmoq, uy, daftar, 
ovqat va boshqalar); 
2) uslubiy xoslangan so'zlar (mazkur, binobarin, 
dudoq, qaroq, nigoh, tashlamoq, bayonnoma, nota va boshqalar).
r Savol va topshiriqlar
1. 
N utq uslublari nima va ular tilshunoslikning qaysi bo'lim ida 
o'rganiladi?
2. N utqning qanday uslublari bor?
3. Uslubiy betaraf va uslubiy xoslangan so'zlarga misollar keltiring.
4. N utq uslublarini bilishda bilimning qanday ahamiyati bor?
192-m ashq.
Berilgan m atnning qaysi uslubga xosligini aniqlang va 
uning o'ziga xos belgilarini aytib bering.
Qaysi bir yili olis bir qishloqdan o'gay akasi kelib, u ch -to ‘rt kun 
qo'nib ketgan edi. U ham o'ziga o'xshagan m o'm in-m usulm ongina chol 
boiganidan juda topishdilar. H ar kun xonaqohga birga borardilar.
— So'fi, biror kasb peshasini tutm ay o'tib ketayotibsiz-a? — dedi 
akasi xonaqohga keta turib.
— E-e, — dedi so'fi cho'zib va o'zidan xursand kulimsirash bilan bir 
kulimsiradi, — mening davlatim hech kimda yo'q, aka! Eshon bobo 
Xudoyimning sevgan quli, noz-u ne’mat to 'rt tarafdan suvday oqib turadi. 
Daryo bo'yidam iz-u, chanqaymizmi? G 'alati ekansiz.
Shu kulimsirash bilan biroz borgandan keyin bu safar jiddiyroq 
qilib dedi:
— Ahliyamiz ham uchiga chiqqan chevar, Xudoga shukur. Ojizamiz 
ham do'ppi tikishga «farang» b o iib chiqdi! R o'zg'orning ko'p-kam larini 
o'zlari bitirishadi. M en bohuzur tasbehim ni aylantirib yotsam bo'la 
beradi.