‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

bo'lgan, oldindan belgilab qo'yilgan yukning miqdori tushuniladi. Sinovlardan
keyin ekspluatatsiya qilinmaydigan tajribaviy obyektlar uchun nazorat yuki
belgilanmaydi, biroq yuk ortiladigan moslamalami va o'lchash asboblarini
to'g'ri tanlash maqsadida buzuvchi yukning qiymati oldindan aniqlab olinadi.
Yuk ta ’sirlari ikki xil bo'ladi: statik va dinamik ta’sir. Har qanday
yuklash jarayoni vaqt davomida kechadi, shuning uchun ham so f
statik ta’sir bo'lm aydi. Tem irbeton konstruksiyalam i qoliplarda
tayyorlashda betonning og'irligi qolipning tubiga tushadi. Buyumni
qolipdan olishda elem entga tushadigan xususiy og'irlik ham m a’lum
vaqt mobaynida kechadi. Yukni vaqt mobaynida berilish xarakterini
baholash uchun, uni maksimal qiymatga erishishiga ketgan vaqti г
3.1-rasm. Chiziqli ortuvchi yuk.
bilan xususiy tebranish davri T taqqoslanadi. Agar г / T > 10 shart
qanoatlantirilsa, inersiya kuchini juda kam deb hisoblasa bo'ladi (3.1-
rasm, a). Bu holda dinamiklik koeffitsienti KD = U D / U s ( U s —
konstruksiya asta-sekin yuklangandagi solqilik, U D — yuklanish tezligi
hisobga olingandagi solqilik) hatto so'nish hisobga olinmaganda ham
1,03 dan oshm aydi, bu hoi dinamiklik koeffitsienti grafigida yaqqol
ko'rinib turibdi (3.1-rasm , b).
30

---

Konstruksiyalar, binolar va inshootlarning xususiy tebranish davrlari
juda keng diapazonda — bir necha mikrosekundlardan tortib (metall balkalar,
plitalar) bir necha o ‘n sekundlarga qadar (baland inshootlarda) o'zgarishi
mumkin.
Statik yuklar konstruksiyada joylashishiga qarab bir necha tuiga bo'linadi:
to'plangan (yig'iq) kuchlar, chiziq bo'ylab va yuza bo'ylab yoyilgan yuklarga