‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

'Ф
ц
ф.
‘m w l
12.16—rasm. Ikki modulli tashqi devor panelini sinash sxemasi va
o'lchash asboblarini joylashtirish:
1—montaj qorishma choklari; 2—panel; 3—gidravlik domkrat; 4—temirbeton taqsimlash
yostig'i; 5—kuch plitasi; M —messuralar; P—progibomerlar (solqilik o'lchagichlar).
boMadigan nuqtalarga o'm atiladi; oMchash asboblari sinalayotgan 
konstruksiyaning ikki tomoniga simmetrik ravishda o‘matilishi lozim.
U yoki bu asboblami o‘matish zarurati to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib 
o‘tamiz.
Konstruktsiyada yoriqlar paydo boMish vaqtini bilish maqsadida 
konstruksiyaning cho'zilish zonasidagi betonga tenzorezistor o'matiladi. 
Tenzorezistorlami egilishga yoki nomarkaziy cho'zilishga ishlaydigan element 
kesimining balandligi bo'yicha bir necha tolalarga o'rnatish qulay, chunki 
deformatsiya kesimning balandligi va kengligi bo'yicha bir xil emas. 
Tenzorezistorlarning bunday joylashtirilishi deformatsiyalaming taqsimlanish 
epyurasini qurish imkoniyatini beradi. Tenzorezistorlami bevosita armatura 
karkasiga o'matilishi konstruksiya ishini aniqroq bilish imkoniyatini yaratadi.
191

---

12.17-rasm .
Yopma panelini sinash
sxemasi va o'lchash
asboblarini
joylashtirish:
M —messura; P—
progibomer.
12.18-rasm. Temirbeton ustunni
sinash sxemasi va o'lchash
asboblarini joylashtirish:
M—messuralar;P—
progibomerlar;
D—tenzorezistorlar.
Konstruktsiya tugunlari ishini o‘rganishda 
kuchlanishlarni qay tarzda taqsimlanishi 
va yoriqlar hosil boMish xarakteri oldindan 
m a’lum boMmaydi. Shuning uchun 
asboblar turli yo‘nalishlarda o‘matiladi.
Ikki o‘qli kuchlanish holatida, agar 
bosh kuchlanishlar yo‘nalishi noma’lum 
boMsa, rozetka-tenzorezistorlardan 
foydalanish maqsadga muvofiq boMadi. 
To‘rt komponentli tenzorozetka alohida 
e ’tiborga sazovor. Bunda to ‘rtinchi 
tenzorezistor zaxira rezistor rolini o‘ynaydi.
Konstruksiyalami sinash jarayonida, 
konstruksiya ishini xarakterlovchi, quyidagi 
deformatsiya va solqilik oMchanadi:
l.Solqiliklar tayanchlaming cho‘kishi 
va ogMrligi hisobga olgan holda oMchanadi. 
Konstruksiya ikki uchidan tayangan boMsa, 
uning o‘rtasidagi solqilik, shuningdek, 
tayanchlaming cho‘kishi oMchanadi. Bir 
uchi mahkamlangan konsollami sinashda 
konsolning erkin uchi solqiligi bilan 
tayanchning cho‘kishi va og‘ishi 
oMchanadi.
Sinalayotgan konstruksiyaning kengligi 
100 sm dan kichik boMsa, solqilik element
192

---

kengligining o'rtasida o'lchanadi. Kenglik katta bo'lsa, solqilik elementining 
chekkalaridan o'lchanadi.
2. Cho'ziluvchi armaturaning deformatsiyasi zo'riqish maksimal bo'lgan 
nuqtalarda o'lchanadi. O'lchashlami mexanik tenzometrlar, indikatorlar 
yoki tenzorezistorlar orqali amalga oshiriladi.
3. Konstruksiyalami sinashda mavjud zo'riqishlarning ekssentrisitetlari 
o'matilgan indikatorlar yoki tenzorezistorlar yordamida aniqlanadi.
4. Yukning o'zgarishi bilan konstruksiya materiali nisbiy deformatsiyani 
yuz beradigan o'zgarishlar indikatorlar va tenzorezistorlar yordamida 
aniqlanadi.
5. Vertikal va gorizontal deformatsiyalar indikatorlar va menzorezistorlar 
yordamida o'lchanadi.
6. Yoriqlaming hosil bo'lishi va ularning kengayishida o'lchash asboblari 
vositasida aniqlanadi.
Temirbiton konstruksiyalarining yorilish bardoshligi masalalariga 
(трещиностойкость) jiddiy e’tibor beriladi. Beton va armaturaning xossalari 
sinalayotgan konstruksiya bilan bir vaqtda tayyorlangan standart namunalami 
sinash orqali aniqlanadi. Bundan tashqari, betonning mustahkamligini 
(ultratovush va mexanik usullar yordamida) bevosita konstruksiyaning o'zida 
ham aniqlash mumkin. (Bu haqida 5-bobda batafsil so'z yuritilgan.)
Po'lat armatura namunasini uzilishga sinash orqali uning mustahkamlik 
va oquvchanlik chegaralari aniqlanadi va me’yoriy talablar bilan qiyoslanadi.
Payvand choklaming sifati va nuqsonlari defektoskopiyaning alohida 
usullari, payvandlangan namunalami mexanik sinash va payvand choklar 
zichligini aniqlash yo'li bilan tekshiriladi.
Agressiv muhit yoki yuqori darajadagi namlik sharoitida ishlaydigan 
egiluvchan konstruksiyalarga qo'yiladigan yorilishbardoshlik talablari, 
mustahkamlik talablaridan kam emas. Yoriqlaming rivojlanishi konstruksiya 
bikirligini keskin pasaytiradi. Shunga ko'ra harbirsinovda dastlabki yoriqlaming 
paydo bo'lishi va rivojlanishini sinchiklab kuzatib borish lozim bo'ladi.
Yoriqlarni ilg'ash oson bo'lishi uchun namuna sinovlardan oldin 
b o 'r yoki ohak bilan oqlanadi. Oqlangan sirtlarda yoriqlar ko'zga tez 
tashlanadi, m aydaroqlari katta diam etrli (8-12sm ), 2-4 m arta 
kattalashtiradigan lupa yoki MPB-2 mikroskopi yordamida aniqlanadi. 
Yoriqlaming kengayishi oynasida o'lchov chiziqlari bo'lgan lupa 
yordamida aniqlanadi. Lupa konstruksiya sirtiga zich o'm atiladi va 
yoriqni 10 marta kattalashtirib ko'rsatadi. Yoriqlarni o'lchash har 
safar muayyan bir joyda bo'lishligi uchun, lupa oynasi qo'yilgan joy 
qalam bilan chizib belgilab olinadi. Keyingi o'Ichovda lupa aynan 
o'sha joyga qo'yiladi.
193

---