‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

X
=1,7853 A. O'rtacha intensivlikka xos to'lqin uzunligi 
X
= 1,7893 A. Bu
ikki nurlanish 
K a
dubletini, ya’ni ikkinchi nusxasini tashkil etadi. Uchinchi
nurlanish kuchsiz bo'ladi va amaliy ahamiyatga ega emas. Kuchlanishning 
yanada oshirilishi spektr xarakterini o'zgartirmaydi, nurlanish intensivligi 
ortadi, xolos. To'lqin uzunliklari ham o'zgarishsiz qoladi.
Rentgen nurlanish to'lqinlari tekshirilayotgan metall atomlari elektronlariga 
ta’sir etib, ulami to'lqin chastotasida tebranishga majbur etadi. Shunday 
qilib, atom elektronlarining o'zi tebranish manbaiga aylanib qoladi va rentgen 
nurlarini tushayotgan tutam to'lqini uzunligida tarqatadi. A tom lar 
tekshirilayotgan metallning kristall panjarasida ma’lum tartibda joylashganligi 
sababli, elektronlardan chiqadigan nurlar interferensiyalanadi. Natijada kristallga 
tushayotgan rentgen tutami, kristallardan to'lqin uzunligi, panjara o'lchamlari 
va rentgen tutamining tushish burchagi orasidagi o'zaro nisbatga qarab, ma’lum 
yo'nalishlarda tarqaladi. Bu nisbat Breg sharti nomi bilan yuritiladi.
Breg sharti odatda rentgen nurlarini ma’lum kristal tekisligidan qaytish 
sharti tariqasida talqin etiladi, aslida bu qaytish emas, balki kristall 
panjaralardagi atomlarda elektronlar qo'zg'alishidan vujudga kelgan tebra­
nishlar interferensiya-
Agar biron kristall 
panjarada ikkita o'zaro 
parallel tekisliklar AA va 
BB ni ko'radigan bo'lsak, 
bunda Breg shartini 
anglash qiyin emas 
(9.26-rasm).
sidir.
E
9.26-rasm.
150

---

Tekisliklarga tushayotgan va ulardan qaytayotgan rentgen nuri, 1 va 2 
to'lqin yo‘llari orasidagi farq butun sonlardan iborat bo'lgandagina kuchayadi. 
Bunda
CE - CD = пЛ ,
yoki
— ------ — cos 2