‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

Inert massali mayatnik
Tebranayotgan konstruksiya yaqinida hamma vaqt ham qo'zg'almas 
nuqta topilavermaydi. Shuning uchun ba’zan qo'zg'almas nuqtani sun’iy 
ravishda tashkil etishga to'g'ri keladi, shunday hollarda seysmik mayat- 
niklardan foydalaniladi.
Vertikal tebranishlami o'lchashda eng sodda usullardan biri inert massani 
prujina yordamida tepa konstruksiyaga osib qo'yish usulidir (
8
.
9
-rasm, a). 
Prujinaning uzunligini o'zgartirish yo'li bilan inert massa tebranishi 
chastotasini kuzatilayotgan obyekt chastotasiga nisbatan kichraytirish 
imkoniyati mavjud.
Tebranish amplitudalarini o'lchash uchun ko'chishlarni o'lchaydigan 
indikatorlardan (
8
.
8
-rasm) foydalansa bo'ladi. Indikator tebranayotgan 
konstruksiya bilan inert massa orasiga o'matiladi.
Gorizontal tebranishlami ham inert massa orqali o'lchasa bo'ladi. Buning 
uchun «eshak»larga osilgan metall yoki yog'och to'sindan foydalaniladi 
(
8
. 10-rasm, a). Indikator yoki o'ziyozar asbobning shtifti (uchi) gorizontal 
yo'nalishda to'sinning peshonasiga (toretsiga) tiraladi.
8
.
10
-rasm, b da gorizontal ko'chishlarni o'lchashning boshqa bir turi 
tasvirlangan. Bu uskuna ko'chma bo'lib, uning inert massasi (1) ustun (4) 
ga mahkamlanadi. Inert massaning tebranish chastotasini kamaytirish 
maqsadida uning aylanish o'qi vertikal o'qqa nibbatan i burchakka og'diril- 
gan. Burchak i ni 
istalgan og'malikda 
olish mumkin bo'l- 
ganligi tufayli, naza­
riy jihatdan tebra­
nish chastotasini 
ham istalgancha 
kamaytirsa bo'ladi.
Biroq inert massa 
m u v o z a n a t d a n
chiqqanida tiklovchi
8 . 1 0 -ra sm . T eb ra n ish la m i o 'zg a rtiru vch i a sb o b la r :
a-in du ksion ; b — induktiv: I — doim iy (o'zgarm as)