‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

T ashkilotchilik  qobiliyati  —  bu  b irin ch id an ,  o ‘q u v ch ilar 
ja m o a s in i  u y u sh tira   bilish,  b u n d a   ja m o a n i  jip slash tira   olish  va 
ikkinchidan, o ‘zining shaxsiy ishini to ‘g‘ri tashkil qüa olish qobiliyatidir. 
0 ‘q u v c h ila r  o ‘z  o ‘q ituvchilari  h a q id a   tu rlich a  fikrda  b o ‘ladi!ar. 
Jum ladan,  ayrim  o ‘quvchilar:  „...B iz Azim  akani juda yaxshi ko‘ramiz. 
U lar  sin fim izd a  bir  vaqtning  ic h id a ,  ju d a   tezlik  bilan  ishchanlik 
kayfiyatini  uyushtirib,  b a rc h a m iz n i  o ‘zining  puxtaligi,  ozodaligi, 
epchilligi  va  tadbirkorligi  bilan  xayratda  qoldiradilar“  desalar,  ayrim 
o ‘quvchilar:  „S o b irak am larb izn in g  ixlosimizni qaytarib, xafsalamizni 
bir pul  qiladilar.  U lar ko‘p  ishga  u rinadilar-u,  am m o  birortasini  ham  
oxiriga  etkazm ayd i...“  deydilar.  B a ’zan  ayrim  o ‘quvchilam ing  o ‘z 
o ‘qituvchisi haqida:  „...N odira o p a m la r biz bilan xuddi o n a  tovuqdek 
ovora b o ‘ladilar.  Agar biz sho‘xlik q ila  boshlasak,  ular o ‘zlarini  ko‘r- 
maslikka,  payqam aslikka solardilar.  Ajoyib ayol  edi-yu,  am m o  uning 
darsida  h e c h   kim   hech  narsa  qilm as  edi-da...“  degan  fikrlam i  ham  
eshitish  m um kin.
0 4qituvchining  o ‘z  ishini  tashkil  qila  bilishi  deganda,  uning  o ‘z 
ishini  to ‘g ‘ri  rejalashtirib,  uni  n a z o ra t  qila  olishi  nazarda  tutiladi. 
Tajribali o ‘qituvchilarda vaqtga nisbatan o ‘ziga xos sezuvchanlik - ishni 
vaqt b o ‘yicha to ‘g‘ri taqsimlab, m o ‘ljallangan vaqtdan to ‘g‘ri foydalana 
olish ko'nikm asi paydo b o ‘ladi.  D ars davom ida, albatta,  k o ‘p hollarda 
vaqtni b eh ud a y o ‘qotish ham m um kin.  Lekin bu yo‘qolgan dars rejasini 
tuzatish  zaruriyati  tuzilgan  hollarda  b o ‘lishi  m um kin.  Tajribali  o ‘qi- 
tuvchilar vaqtni seza bilishni o ‘rganish uchun dars rejasini yoki m atnda 
vaqtni  nazo rat  qilish  uchun  belgilar  olib  borishni  tavsiya  etadilar. 
Jum ladan: darsning  10,  20,  30 va boshqa daqiqalari davom ida,  m abodo 
k o ‘zda  tu tilm ag an   vaqt  ortib  qo lg an  taqdirda,  foydalanish  uch un  
qanday  q o ‘shim ch a  m ateriallar  tayyorlash  yoki  vaqt  etm ay  qolgan 
taqdirda qanday materialni keyingi darsga qoldirish m um kinligi haqida 
m aslahat  beradilar.
6.  Âvtoritar  qobiliyati  —  b u   o ‘quvchilarga  bevosita  em osional- 
irodaviy  ta ’sir  etib,  ularda  obro ‘  o rttira   bilishdan  iborat  qobiliyatdir. 
(G a rc h a n d   o ‘qituvchining  o ‘z  fanini  m ukam m al  bilishi,  sezgirli  va 
xushm uom alaligi asosida qozoniladi).
A vtoritar  qobiliyat  o ‘q itu v ch in in g  rostgo‘yligi,  irodaviy  udda- 
buronligi,  o 'z in i  tu ta   bilishi,  farosatliligi,  talabchanügi  kabi  irodaviy
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

xislatlari ham da qator shaxsiy xislatlarga, shu bilan birga o ‘quvchilarni 
ta ’lim -tarbiyasida javobgarlikni his etish, uning e ’tiqodi, o ‘quvchilarga 
m a’naviy  va  m a ’rifiy  e ’tiq o d n i  singdira  olganligiga  ish o n c h i  kabi 
xislatlarga  ham  bog‘liqdir.
0 ‘quvchilar  (ayniqsa,  o ‘g ‘il  bolalar,  o ‘spirinlar  —  b u n i  alohida 
ta ’kidlab  o ‘tishi  kerak)  talab  qilishni  biladigan,  o ‘quvch ilam i  m ajbur 
q ilm a g a n   va  d o ‘q - p o ‘pisa  q ilm a g a n ,  sh u   b ila n   b irg a   b e h u d a  
rasm iyatchilikka  yo‘l  qo‘ym agan  h o ld a o ‘z aytganini  qildira  oladigan 
o ‘q itu v c h ila m i  ju d a   h u rm a t  q ila d ila r.  S hu   m u n o s a b a t  b ila n  
o ‘q u v c h ila m in g   o ‘qituvchilar  h a q id a   ayrim   fikrlarini  m iso l  qilib 
keltiramiz:
„U n in g   ajoyib  xislati  b o r  —  u  hech  qanday  zarda  va  baqiriq, 
chaqiriqsiz ishlay oladi“ ;  „Biz uni jiddiyligi, vazminligi va talabchanligi 
uchun ju d a  yaxshi  ko‘ramiz.  U   h a m m a  vaqt shunchaki  m uloyim gina, 
sipogina  talab   qiladi,  am m o  u n in g   talabi  shu  q ad ar  t a ’sirc h a n k i, 
u n g a   q u lo q   solm aslik  m u m k in   e m a s “ ;  „ B iz n in g   m a te m a tik a  
o ‘qituvchim iz  ham m a  vaqt  yuvosh,  osoyishta,  o ‘zini  tu tg an   va  shu 
bilan  b ir  qato rd a  butun  sinfga  ajoyib  ta ’sir  e ta   o la d i“ ;  „K im y o  
o ‘qituvchim izning  obro‘siga  e ’tib o r  etm ay  ko‘ringchi,  u  h a r  q anday 
sharoitda ham  o ‘zaytganiga erishadi“ ;  „N ig‘mat aka bizga u stalik b ilan  
t a ’s ir  e ta d i.  U   hadeb  talab  q ila v e rm a y d i,  ag ar  ta la b   q ila d ig a n  
bo'lsalar,  unda  bo‘yin  tovlab  b o ‘lm aydi“ ,  yoki  o ‘quvchilarnin g  o ‘z 
o ‘qituvchilari  haqidagi  m ana  b u n d a y   fikrlari:  „P o lv o n   ak a  o ‘quv 
m askanim izdan  ketganiga biz  xursand b o ‘ldik.  U  bizni  d o ‘q - p o ‘pisa, 
baqiriq-qichqiriq,  buyruqbozlik bilan  q o lg a   olam an  d eb  o ‘ylard i-y u, 
am m o  bizni  bardosh  berishgagina  m ajbur  etardi,  xolos“ .
S hu   b ila n   bir  qatorda  o ‘q u v c h ila r  o ‘q itu v c h in in g   b o ‘shligi, 
landavurligi,  laqmaligi,  so d d alarch a  ishonuvchanligi,  sustkashligi, 
o rtiqcha riyogarchiligi, irodasizligi kabi xislatlarni baralla qoralaydilar: 
„yaxshi  o d am u ,  lekin  o ‘ta  b o ‘sh:  uni  aldab  ketish  hech  gap  e m a s “ ; 
„T ushunib  b o ‘lmaydi:  birda ju d a   qattiq q o‘1,  talabchan,  b a ’za n   hech 
qanday talab degan  narsa yo‘q “ ;  „Ju da b o ‘shang,  lanj,  u ni  k o ‘rishing 
bilan  uyqing  keladi“  ...
7.