‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. N. V aliyev

2.  Rassomlar  kartinalarining  tahlili
H ar bir  rassom  o ‘zining  asarini  mukammal  yaratilishiga,  kom- 
pozitsiya jihatidan  «mustahkam»  bo‘lishiga,  kishi  ruhiyatiga turlicha 
ta ’sir etishga erishish uchun  ufq  chiziqni  va undagi  ko‘rish  nuqta- 
sini  har xil  burchakda,  past,  baland joylashtirib  ta ’sir qilishga  inti- 
ladi.
M asalan,  tabiatni  «kuylash»  uchun  ufq  chizig‘ini  kartinaning 
o ‘rtarog‘iga  oladi.  Yerning  «portretini»  tasvirlash  uchun  ufq  chi- 
zig‘ini balandroq yoki osmondagi  voqealarni  ko‘proq  namoyon  qi­
lish  maqsadida ufq  chizig‘i  pastroqda o ‘tkaziladi.
Kartinadagi voqea  markazini  aniqlashda barcha  harakat yo‘na- 
lishlariga  ahamiyat  beriladi.  «Yo‘nalish  deganda  kartinadagi  turli 
narsalar va  ular to ‘plami,  devor,  yo‘l,  daraxtlar va  shu  kabilarning 
tuzilishi, joylashishi bevosita yoki bilvosita  asar markaziga yetaklay- 
digan  qilib  tasvirlanadi».  Buyuk  mutafakkir  rassom  Leonardo  da 
Vinchi  o ‘z  asari  «Sirli oqshom»  kartinasida  ishtirokchilaming xatti- 
harakatlari,  muomalalari,  shift tekisligiga  Iso  payg‘ambar ko‘zlariga 
yo‘naltirilgan.  Xuddi  shu joyda  bosh  nuqta 
P
 joylashtirilgan.  Ufq 
chizig‘i  ham   kartinaning  o ‘rtasidan  ozgina  yuqoriroqdan  o ‘tka- 
zilgan.  Ushbu  «Sirli  oqshom»  asari  kompozitsion  tuzilishi jihatidan 
ju d a  m ukam m al  b o ‘lib,  barcha  perspektiv  qonun-qoidalar  bosh 
nuqta 
P
 ni aniqlashga imkon beradi va  shu jihatdan vazifasini to ‘liq 
o ‘taydi  (10.1-rasm).
Kartinaning ufq chizig‘ini  aniqlashda bosh  nuqta 
P
 yoki  boshqa 
uchrashish  nuqtalaridan bittasini  topishga  harakat qilinadi.  Rassom 
A. Abdullayevning  «Katta oila»  kartinasi  diqqat bilan o ‘rganilganda 
asardagi voqealar asta-sekin bosh qahramon  Sh.  Shomahmudovning 
mehribon ko‘zlari tomon yo‘naltiradi.  Ufq chizig‘i ham yuqoriroqdan 
o ‘tgan bo‘lib,  oila farzandlariga e’tibor ko‘proq qaratilgan (10.2-rasm).
Rassom  I. Y.  Repinng  «L.  N.  Tolstoy  kabinetda»  kartinasida 
barcha yo‘nalishlar asar qahramonining buyukligidan  dalolat beruv- 
chi  boshi  tom on  olib  boradi.  Bosh  nuqta