‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. N. V aliyev

i
p
Л
p
p ‘ p
I
1
_„J
___
v  д
r
  1
/
p  -h 'g 'rita s h   burchagi
P ,
p
^
—  
р /
 
V е-
!/ \
 
V
/ 
/  x ; 
U *   /
\
 p
\ ^  
/
0. 
:
\   /  ' 
—
- ^ p .
5.24-rasm.
to ‘g ‘ri  to ‘rtburchakka  b o ‘linadi.  H a r  b ir  to ‘rtburchakka  aloh id a 
kom pozitsiyaning  b o ‘lagi  rasm i  chiziladi  va  ular  silindr  sirtiga  ket- 
m a-ket  yopishtirib  chiqiladi.  Bajarilgan  kompozitsiyani  korreksiya- 
lash  (to ‘g ‘rilash)  uchun  har  ikki  k o ‘rish  nuqtalari  oralig'ida  yana 
bitta  qo‘shim cha  ko'rish  nuqtalaridan  foydalaniladi.
Rassom  panoram a ustida  ishlayotganda,  b o ‘shliq  (fazo)  illuziya- 
sini  perspektiva  qonun-qoidalari  yordam ida tashkil  qiladi.
Tom oshabin  silindr  o ‘qi  m arkazidagi  m aydonchada  turib,  oldi 
yoki  orqa va yon  tom onlarini  burilib  ko‘rayotganda  ko‘rish  masofa- 
si  o ‘zgarmaydi  va u  silindr  radiusiga  teng  b o ‘ladi.  Bunday  sharoitda
108

---

obyektning maketi plani  orqali  k o ‘rish  nurlari yordamida silindr ich- 
ki  sirtida  perspektiv  tasvir  yasaladi.  Tasvirlam ing  k o ‘rish  burchagi 
b o ‘yicha chegaralari  aniqlab  cliiqiladi  va har bir qism  qirqib  olinadi.
5.25-rasm da  silindr  ichki  sirtiga  narsaning  perspektiv  tasvirini 
yasash  usuli ko‘rsatilgan.  Misol  sifatida  oddiy geometrik jism  -  priz- 
ma  olingan.  Prizm aning  vertikal  qirralari  silindr yasovchilariga  pa­
rallel  bo‘lgani  uchun  ular vertikal  chiziq  sifatida tasvirlanadi.
Prizm aning  ostki  va  ustki  asoslari  qirralari  gorizontal  chiziqlar 
bo'lgani  uchun  ular silindr sirtiga  proyeksiyalanayotganda  biroz  egri 
chiziq  ko‘rinishida tasvirlanadi  (tasvirda shtrix chiziqda  ko‘rsatilgan).
5
5.25-rasm .
109

---

в
Bunday  tasvirlashni  tom oshabin  qabul  qila  olmasligi  m um kin. 
Shuning  u c h u n   rassom   b u n d ay   buzilishni  t o ‘g ‘rilash  m aqsadida 
fazoviy illuziya hosil  qiladi,  ya‘ni  ko ‘rish jarayonini  korreksiyalaydi. 
Bundan  tashqari  silindrni  k o ‘pyoqli  prizmaga  almashtirilib  tasvirlar 
bajarilsa,  gorizonatal  t o ‘g ‘ri  chiziqlar  o ‘zidek  tasvirlanishiga jud a 
yaqin  b o ‘ladi  (5.26-rasm ).  Ikki  yoq  oralig‘idagi  buzilish  rassom  to- 
m onidan to ‘g‘rilab  q o ‘yiladi.
^