‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. N. V aliyev

5.18-rasm .  Relyefli  perspektiva  yasash.
101

---

9.  Teatr  dekoratsiyasi  perspektivasi
T eatr rassomlari  asosan  dekoratsiya  (rasm-savlat)larni bajarishga 
kirishishdan  oldin  sahnada  qo‘yiladigan  asarning  eskizlarini  ishlab 
chiqishadi.  Eskizlar b o ‘yicha  m aketlar bajariladi  va  nihoyat  haqiqiy 
kattalikdagi  dekoratsiyalarni bajarishadi.
Rassom dekoratsiyalarning  soniga,  turli  burchaklarda  qo‘yilishiga 
qarab  perspektiv  k o ‘rish  nuqtalarini  tanlaydi.  Chunki,  dekoratsiya­
larni  zaldagi  tom oshabinlar  turli  nuqtalarda  k o ‘rishadi.  D ekoratsi- 
yalar  bir  nech a  kulisa  deb  nom lanadigan  k atta  shakldagi  tekislik- 
larda  bajariladi.  O ldingi,  ya‘ni  b irinchi  dekoratsiya,  yon  dekora- 
tsiyalar,  oraliq  dekoratsiyalar,  oxirgi  plan  dekoratsiyalari  mavjud 
b o ‘lib,  har biri  u ch u n   alohida  ko‘rish  nuqtasi,  distansion  nuqtalar, 
ufq  chiziqlari  o ‘rnilari  aniqlanishi  lozim.
Rassom  dekoratsiyalar yordam ida  haqiqiy sahnaga  nisbatan  kat­
ta  chuqurlik,  kenglik  fazosini  yaratishi  lozim.  Barcha tom oshabin- 
larga  keng  va  cheksiz  fazoda  o ‘tirganlik  hissini  singdirishi  lozim . 
B oshqacha  qilib  aytganda,  tom oshabinlar  o ‘zini  sahnada b o ‘layot- 
gan voqealar qatnashchisidek erkin  sezishi  lozim.  Shundagina  sahna 
asari  -   dekoratsiyalar  muvaffaqiyatga  erishadi.
R assom   sahn an ing   aniq  o ‘lcham i  b o ‘yicha  dekoratsiyalarning 
joylashish  planini  chizib  chiqadi.  Shu  planga  nisbatan  tom oshabin­
lar zalda  oldinroqda,  orqaroqda,  yuqoriroqda,  balkonlarda  o ‘tirgan- 
lar  u ch u n   turli  balandlikdan  o ‘tadigan  ufq  chiziqlari,  ko'rish  n u q ­
talari  aniqlab  olinadi.
5.19-rasm da sahna va tom oshabin  zalining  sxemasi  ko‘rsatilgan. 
U nda  ko‘rish  nuqtalarining  taxminiy o ‘rinlari belgilab  chiqilgan.
Bu  m isolda  to ‘rtta  nuqtadan  turib  tom osha  qilinishi  (S  nuqta- 
lam ing  soni  va  o ‘rni  rasomning  yaratgan  kompozitsiyasiga  b o g iiq  
bo‘lib,  kam roq yoki  ko ‘proq b o ‘lishi  m um kin)  tasvirlangan.
Dekoratsiyalarning  soni va joylashishi  rassomning yaratgan  kom ­
pozitsiyasiga bog‘liq b o ‘ladi.  U shbu  kulisalardagi  tasvirlami  rassom 
tanlab  olgan,  k o ‘rish  nuqtalarini  hisobga  olgan  holda  chiziqli  pers- 
pektiva  qonun-qoidalariga  amal  qilgan  holda bajariladi.
B o 'y o q lard a  bajarilgan  k atta-k atta  dekoratsiyalardan  tashqari 
m onum ental  (bahaybat)  rasmlar  arxitektura  bilan  bog'liq  bo‘lib,  bu 
rasm lar bino  fasadlarida,  interyerlarda,  shiftlarda,  gumbaz  (kupol)- 
lam ing tashqi va  ichki  sirtlarida,  peshtoq va  arkalarda  ishlanadi.
Shift  tekisligi  (plafon)da  perspektiv  tasvir  gorizontal  tekislikda 
yasalgandek  quyidagi  shartlarga binoan  bajariladi.
102

---