Збек и с то н республикаси олий ва урта махсус таълим



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet80/83
Sana25.02.2022
Hajmi8,79 Mb.
#288441
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   83
Bog'liq
Qadimgi va O'rta asr G'arbiy Yevropa falsafasi (S.Yo'ldoshev va b.)

Хунармандларга 
санок,сиз кулфатлар келтирмокда, дейди. Маса­
лан, у шундай деб ёзади: «ювош ва озгина нарсага каноат 
кдяувчи куйлар шундай очкузга айландиларки, хатто одамлар- 
ни \ам еб куймокдалар. Хдйвонлар кашшокдардан кура тузук- 
рок, яшайдилар. Лекин карама-карши томонда текинхурлар, бой- 
лик, бузукдикка ботганлар бойиб кетмокдалар». Томас Мор­
нинг таъкидлашича, бу ёмонликнинг илдизи хусусий мулкда- 
дир. Унинг таълимотича, давлат — бу бойларнинг оддий халк,ни 
эзиш учун уюштирган фитнасидир.
Томас Мор узининг «Утопиясида» идеал ижтимоий тузум- 
ни баён килади. Бу тузумда хусусий мулк йук, \амма мехнат 
Килади, камбагаллар хам, бойлар хам йук Шуниси характер- 
лики, Томас Мор узининг ижтимоий идеалини баён килиб, 
асосий эътиборни эхтиёжга эмас, балки ишлаб чикаришга к,ара- 
тади. Лекин у ишлаб чикаришда урта аср кул мехнатини талаб- 
га жавоб берадиган мехнат сифатида тасаввур килади. Даврий 
тизим буйича орол ахолисининг саноатда ишлаётган бир кис- 
ми кишлок хужалигига юборилади. Томас Мор таълимотича, 
асосий хужалик ячейкаси — патриархал оила. Шу билан бирга
www.ziyouz.com kutubxonasi


Томас Мор «Утолия»сида келажакни олдиндан кура билиш 
гоялари хам мавжуд. Масалан, марказлашган ишлаб чикариш- 
ни таъминлашнинг устунлиги, хамма мартабали мансабдор шахс- 
ларни сайлаб куйиш гояси, саноатнинг юкрри киймати, опти­
мистик ахлок хасида мулохазалар юритилади. Томас Мор жа- 
миятдаги паразитизмни фош килиб, хамма фукаролардан жис- 
моний мехнатда иштирок этишни талаб килади. Унинг таъли­
мотича, жисмоний мехнатдан фукароларнинг факат икки тои- 
фасини: вактинча ижтимоий вазифаларни бошкарувчиларни ва 
илмий фаолият билан шугулланувчиларни озод этиш мумкин.
Бу даврнинг иккинчи утописти италиялик Томмазо Кампа- 
нелла (1568—1639)дир. У Калабрияда тугилган. 14 ёшда домини- 
канлар орденига кирган. Унга айникса, Телезионинг таъсири 
катта булган. 1591 йилда у узининг фалсафий асари «Сезгилар 
билан исботланган фалсафа»ни ёзади. Янги фалсафа ва озод 
фаннинг таргиботчиси булган Кампанелла бир неча марта чер- 
ковда суд килинади. Уз ватанининг ватанпарвари сифатида у 
Испания хукмронлигига карши кузголонга рахбарлик килади. 
Бунинг учун у турмага ташланиб, 27 йил камокда булади. 1602 
йилда турмада у узининг машхур «Куёш шахри» номли асарини 
ёзади. Лекин бу китоб факат 1623 йил нашр килинади. 1626 
йилда турмадан чикади, лекин яна турмага тушиш хавфи бор- 
лиги учун 1634 йилда Францияга кочади ва уша ерда вафот 
этади. Кампанелла китобларидаги гоялар уша даврда хонавай- 
рон булган Италия мехнаткашларининг кулфатини акс эттира- 
ди. Кампанелла идеал жамиятнинг хаёлий тасвирини яратади: 
бу хусусий мулк ва индивидуал оила хам тугатилган жамиятдир. 
Бу янги жамият умумий мехнат тамойилига асосланган. Уму­
мий мехнат фахрли иш хисобланади.
Кампанелла илмий ва техникавий кашфиётларга жуда юкори 
бахо бериб, уларни ижтимоий муносабатлар узгаришининг асоси 
деб хисоблайди. Кампанелла хам Томас Мор каби харбий ишни 
пухта ташкил килишга катта ахамият берди, чунки бу идеал 
жамиятга ташки очкуз кушниларнинг хужум кдииши мумкинли- 
гини курабилди. Уларнинг хар иккаласи хам харбий ишда хаёлий 
оролликлар ва куёш шахарликларнинг ахлокий, ташкилий ва 
техника жихатдан устунлигини курсатади. Фалсафа сохасида Кам- 
панелланинг карашлари Уйгониш даври учун хос булган янги ва 
эскининг коришиб кетиши билан характерланади. Кампанелла 
учувчи аппаратлар лойихасини тузиш билан бир вактда, магия ва 
астрологияга ишонади, бутун космоснинг жонланганлигини ай- 
тади. Унинг фикрича, хатто планеталар — мустакил рухий мохи- 
ятлардир. Томас Мор ва Кампанелла таълимотларида халк куйи 
табакаларининг тула тенглик урнатиш, фаровонлик, тинчлик, 
инсоният маънавий кучини ривожлантириш хакидаги илгор гоялар 
акс этган. Бу билан мутафаккирлар илгор ижтимоий тафаккур 
тарихида фахрли урин эгалладилар.
www.ziyouz.com kutubxonasi


ХУЛОСА
Кдцимги давр фалсафаси, фалсафа тарихининг мухим к,ис- 
мини ташкил этади. Кдцимги давр фалсафаси урта аср ва янги 
давр фалсафасининг шаклланиши ва ривожланишига катта таъ­
сир утказган.
Кдцимги Миср ва Бобилда хукм сурган ижтимоий тузум 
антик даврнинг кузга куринган алломаси, файласуфи Платон- 
нинг идеал жамият х,ак,идаги таълимотини яратишда катта таъ­
сир этганлигини куришимиз мумкин.
Платоннинг теран aigi доираси, куп коррали ижоди факдт 
маданий ва тарихий марказ булган Афинадагина эмас, балки 
Кдцимги Юнонистонда хамда бошкд давлатларда х;ам кенг шух- 
рат козонган. Платоннинг бой илмий мероси узи яшаб ижод 
этган даврдан, токи антик жамият инк,ирозга юз тутган даврга- 
ча барча фалсафий, диний таълимотларга уз таъсирини утказиб 
келган. Турли даврларда ва Турли тузумларда яшаб ижод этган 
файласуфлар Платон меросига мурожаат кдлар экан, бу тубсиз 
хазинадан улар уз кдрашларига, эътикддларига, к,олаверса, ту- 
зумларига мос келадиган таълимотни олиб, янада ривожланти- 
риб, янги гоялар, таълимотлар билан бойитиб келишган. Пла­
тон ва Аристотел таълимотларининг янги бир таъсир кучи шун­
даки, уларнинг фалсафаси узок, вак,тларгача турли-туман фал­
сафий ок,имларга манба вазифасини утаб келди. Немис файла­
суфи Гегель узининг диалектик таълимотига Платон диалекти- 
каси таъсир утказганлигини тан олиб гапирган. Крмусий илм 
сохиблари Платон ва Аристотелнинг бой маданий мерослари 
жахон маданияти хазинасига улкан хисса кушиш билан бир 
кдторда олимлар, файласуфлар, тарихчию адабиётчилар, санъ- 
аткору педагоглар, хукукшуносу сиёсатчилар бу билим булоги- 
дан бахраманд булиб келмокдалар.
Аристотел юнон фалсафаси тарихининг энг мазмундор даври 
юнон классик фалсафаси Га якун ясаган. Платон ва Аристотел 
таълимотлари урта аср Шарк, мутафаккирлари: Форобий, Ибн 
Сино, Беруний дунёкдрашларининг шаклланишига таъсир этган. 
Аристотел таълимоти урта асрларда Рарбий Европага асосан араб 
файласуфи Ибн Рущд таржимаси орк,али кириб келди. Янги давр 
фалсафасида Аристотелнинг табиат т^грисидаги таълимоти янги 
билимлар билан тулдирилган ва бойитилган холда Коперник, 
Галилей, Жордано Брунолар томонидан ривожлантирилди.
Урта аср ва Янги давр Барбий Европа фалсафасининг риво-
www.ziyouz.com kutubxonasi


жига шак-шубхассиз Гераклит, Зенон, Эмпидокл, Демокрит, 
Сукрот, Платон, Аристотел ва Эпикурларнинг таъсири катта 
булган.
Урта аср ва янги давр фалсафасининг жахон маданияти, 
илм-фани хазинасига кушган хиссаси бенщ оя улкан булишида 
антик давр фалсафасининг таъсири катта булган. Платон, 
Аристотеллар яратган таълимотлар бугунги кунда жахон фалса­
фаси ривожида хам уз ахамиятини йукртгани йук,.
Урта асрлар Ёарбий Европа мамлакатлари ижтимоий-ик,ти- 
содий хаётида мухим узгариш — бу зулмкор кулдорлик тузум- 
нинг емирилиб, феодал жамиятнинг вужудга келишидир. Ле­
кин Урта асрларда Рарбий Европа мамлакатлари илмий ва фал­
сафий фикрлар тарихида бундай кескин бурилиш булмади. Ак- 
синча, маълум даражада бу со\ада эришилган ютуьутр унутил- 
ди, узок, вак^г тургунлик хукм сурди. Бунинг сабабларидан бири — 
кулдорлик тузуми таназзули ва феодал тузумнинг вужудга ке­
лиши бир неча асрларга чузилиб кетгани булса, иккинчидан 
христиан дини мафкурасининг хукмрон мафкурага айланиб, 
ижтимоий онгнинг х,амма шакллари устидан узининг кучли 
назоратини урнатганлигидир. Христиан дини уз тарихида апо- 
логотека, патристика, схоластика даврларига булиниб, бир неча 
асрлар давомида Рарбий Европа мамлакатлари мафкуравий 
хдётида асосий эътибор христиан динини химоя кдниш, унинг 
ак,идаларини ишлаб чик,иб, бир тизимга солиш ва уларни наза- 
рий асослашга каратилади.
Лекин XII—XIII асрларга келиб, купгина Рарбий Европа 
мамлакатларида бир томондан, ижтимоий-ик,тисодий хаётдаги 
нисбатан ривожланиш, иккинчи томондан, Як,ин ва Урта Шар к, 
мамлакатлари илк урта асрларда илмий, маданий-маънавий со- 
хада эришган ютукдарининг Европага кириб келиши ва сама- 
рали таъсири натижасида фалсафий фикр тарихида хам маълум 
ютукдарга эришилди.
Маълум даражада расмий христиан мафкурасига зид булган 
ок,имлар — деизм, пантеизм, номинализм таълимотлари ву­
жудга келдики, улар мафкурада рационалистик ва хурфикрли- 
лик унсурларининг кириб келишига туртки булдилар.
XIV 
асрнинг иккинчи ярмидан XVI асрнинг биринчи ярми- 
гача булган даврни одатда Рарбий Европа халкдари ижтимоий- 
иктисодий, маданий-маънавий ва мафкуравий хаётида Уйгониш 
даври деб юритилади. Уйгониш даври фалсафасининг хусусият- 
лари хам ана шу шароитлар билан белгиланади. Бу давр файла- 
суфларининг дикдат-эътиборида турган биринчи масала — ин- 
сондир. Инсонни, хусусан унинг табиий хукук^арини химоя 
кдпиш биринчи уринга чикади. Шу муносабат билан уша давр 
маданиятида вужудга келган бу харакат «гуманизм», яъни ин- 
сонпарварлик харакати деб аталган. Гарчи бу гуманизм инсонни 
ижтимоий химоя кдлиш масаласини уртага ташламаган булса
www.ziyouz.com kutubxonasi


\ам, лекин давр маънавиятининг энг катта ютукдаридан бири 
эди. Уйгониш даври файласуфларининг диктат марказида турган 
масалалардан яна бири — табиатдир. Энди файласуфлар хдкикдт- 
ни излашда к,андайдир нуфузлар китобига мурожаат килмасдан, 
бевосита табиатнинг узига мурожаат к,ила бошладилар. Шу муно- 
сабат билан табиатшунослик тез суръатлар билан ривожлана 
бошлайди. Урта асрларда хукмрон булган схоластик билиш усули 
инкор кдлиниб, янги усулларини ишлаб чикишга катта эътибор 
берилди. Гарчи бу давр фалсафасида жуда куп ноизчилликлар, 
зидциятлар, ил охи ётч ил и к унсурлари булса хам, лекин асосан 
табиатшуносликка таянарди. Шунинг учун хам Уйгониш даври 
фалсафаси — фалсафий, илмий дунёк,араш даражасига кутариш 
борасида ташланган дастлабки кддам эди.
XVII 
асрда бир кднча Рарбий Европа мамлакатларида илк 
буржуа инкилоблари булиб утиб, саноатда буржуа ишлаб чика­
риш муносабатлари урнатила бошланди. Саноатнинг эхтиёжи 
билан илм-фан, табиатшуносликнинг турли тармокдари ри­
вожлана борди. Илгари бир бутун деб хисобланган табиатшу- 
носликдан фаннинг турли сохалари ажралиб, мустакдл ривож- 
ланиш боскичига утади. Шунинг учун хам бу давр ижтимоий 
Хаётнинг хамма сохаларида 

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish