Збек и с то н республикаси олий ва урта махсус таълим



Download 8,79 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/83
Sana25.02.2022
Hajmi8,79 Mb.
#288441
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   83
Bog'liq
Qadimgi va O'rta asr G'arbiy Yevropa falsafasi (S.Yo'ldoshev va b.)

Анаксимандр Фалеснинг шогирди, мил. авв. VTI аср охири —
VI аср урталарида яшаб ижод этган. У \акда Диоген Лаэртский 
кискача маълумот берган. У «табиат ^акдда» асар ёзган, лекин 
асари бизгача етиб келмаган. У Фалес сингари фаннинг куп 
сох;алари билан шугулланган.
Фалеснинг илгари сурган 
f o h c h
дунё ва борликни сув билан 
чекланганлигини тан олса, Анаксимандрнинг дунёвий борлиги 
чексиз, газсимон апейрондан иборат булган. Анаксимандрнинг 
бу хдкдаги таълимоти тугрисида Диоген Лаэртский шундай ёзади: 
«Ибтидоий элемент чексиздир, у на сув, на х,аво ва бошка 
бирон-бир аник хиссий нарса эмас. У айтадики, яхлит нарса 
узгармас, лекин унинг кисмлари узгарувчандир»2
1 К а р а н г: В. Ф. А с м у с. История античной философии. Москва., 
1966 г. 20 стр.
2 К а р а н г: Хрестоматия по философии. Ростов на Дону, 1997, стр., 20
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бирок модданинг турли хрлатлари (кисмлари) биридан ик- 
кинчисига утиб турса, яхлит материя, моддийликнинг негизи 
саналган элемент (апейрон) чексиз булган. У карама-карши 
томонга эга булганлиги учун г о \ куюкдашади, гох сийраклаша- 
ди. Бирдан иссикдик ва совукдикнинг ажралиши туфайли ер 
устидаги хдвони ураб олган оловсимон булутни ёриб утиб, уч 
х,алкдни яратади. Шундай килиб, юлдузлар, Куёш ва Ойнинг 
учта доираси вужудга келган. Ер шохи кесилган дарахтга ухшаб, 
харакатсиз холда дунёнинг уртасида жойлашган. Хайвонлар ва 
инсонлар, куриган денгиз тубидаги колдикдар киргокдарга чи- 
Киб, киёфасини узгартирган. Анаксимандрнинг апейрон тугри­
сидаги таълимоти хдракатнинг абадийлиги ва карама-карши- 
ликлар бирлиги билан узвий боглик эканлигини таъкидлайди.
Анаксимандр Симплиннинг фикрича, яхлит, хдракатчан, 
чексиз, апейрон таълимотини илгари сурган. Анаксимандрнинг 
айтишича, абадий хдракат сувга нисбатан ибтидо булиб, у ту­
файли бир хил жисмлар пайдо булади, бошкалари эса емири- 
лади.
Анаксимандр фикрича, олам чексиз узаро харакатда булган­
лиги туфайли чексиздир, бирликдан иборат карама-каршилик 
кейинчалик бир-биридан ажралиб чикади. Иссикдик ва совук- 
лик, кУРУ«Лик ва намлик апейрондан ажралиб чикиб, материя- 
нинг бир х;олатдан иккинчи холатга утишини таъминлайди.
Дунёвий борлик узидан дунёларни пайдо килган. У абадий 
узгаришда булади ва кейинчалик уларни уз каърига тортади
бехисоб дунёларнинг яратилиши ва емирилиши тарихи билан 
тугилган. У шунингдек, юлдузлар, Куёш ва Ой халкаларининг 
харакати оркали осмон ва жисмларининг бир кеча-кундузлик 
Харакати тугрисидаги таълимотни илгари сурган. Ер дастлаб сув 
билан копланган булиб, осмон олови таъсирида сувнинг бир 
Кисми бутланиб, курукдик пайдо булган. Бу букланишлар ша- 
молнинг эсиш ини келтириб чикаради. Шамол Куёш ва Ой х,ал- 
каларининг айланиши сабабчиси булган ва худолар оламнинг 
пайдо булиши, унинг ривожланишида иштирок этишмаган. Фа­
лес каби у хдм жон моддий дейди, чунки жоннинг харакати 
хавога ухшашдир.
Борлик тугрисида Анаксимандр илгари сурган таълимотни 
унинг замондоши, шогирди Анаксимен давом этгирди. Анакси­
мен Милет мактабининг учинчи намоёндаси. Анаксимен мил. 
авв. 588—525 йилларда яшаб ижод этган. У дунёнинг асосига 
хавони куяци. Унинг таълимотича, хамма нарса хаводан пайдо 
булади ва пировардида яна хавога айланади. Моддий олам ва 
ундаги жисм хавонинг куюкдашишидан сув, ер, тошлар ва 
Х.к.дан ташкил топса, сийраклашишидан эса олов пайдо була­
ди. Ер ясси, у Куёш ва бошка сайёралар сингари хавода сузади. 
Харакатсиз ердан фаркди уларок, улар коинот ёрдамида хара- 
катга келади. Фалес сингари Анаксимен осмон жисмлари «ер-
www.ziyouz.com kutubxonasi


нинг табиатига ухшаш»дир, дейди. Осмон ёритгичлари, дейди 
у, ердан куйидаги тартибда жойлашган: ердан намлик кутари- 
лади, кутарилган намлик сийраклашиб оловга айланади, юкори- 
га кутарилган оловдан осмон ёритгичлари пайдо булади. Бошка 
хамма нарсалар ана шу моддий унсурлардан пайдо булган.
У Анаксимандр сингари харакатнинг абадийлиги хакида га- 
пиради. Харакат туфайли жисмлар узгариб туради. Анаксимен 
материянинг етти шакли хакида фикр юритади. Булар олов, 
эфир, хаво, шамол, булут, сув, ер ва тошлардир. Х,авонинг 
сийраклашиши иссикликни келтириб чик,арса, куюкдашиши 
эса совукдикни келтириб чикаради. Хавонинг куюкдашиши ва 
сийраклашиши тугрисидаги таълимот хавонинг моддийлигини 
яна бир карра исботлайди. У жон хакида гапириб, «Жон — бу 
Хаво. Жон, яъни хаво танимизни бамисоли чексиз хаво билан 
бутун коинотни ураб, сакдагани каби сакдаб туради»1, — деган 
Анаксимен.
Анаксимен дастлабки элемент саналмиш хавонинг чексиз- 
лиги ва оламнинг сон-саноксизлиги тугрисидаги фикрни куллаб- 
кувватлайди. Анаксименнинг космологик таълимоти узига хос 
характерга эга.
Унинг фикрича, сон-саноксиз оламлар вакт-вакти билан 
алмашиниб туради, яъни оламлар пайдо булади, сунгра емири- 
лади, кейин яна пайдо булади ва хк-
Анаксимен биринчи булиб харакатсиз юлдузлар билан сайё- 
ралар уртасида фарк борлиги тугрисида гапиради. Осмон жисм- 
ларининг жойланиши тартиби тугрисида Анаксимандрга нис­
батан тутрирок фикрни илгари суриб, Ерга нисбатан якинрок 
турадиган Ой, Куёш, кейин юлдузлар жойлашган дейди. У Куёш- 
нинг тутилиши тугрисида фикр юритиб, Ой, Куёш билан Ер 
уртасига тушиб колганда Куёш тутилади, деб айтган.
Анаксимен шунингдек, давримиз таълимотига якин турган 
об-хаво ходисалари тугрисидаги фикрларни хам илгари сурган. 
У шунингдек, кор ва дул ёгиш тугрисида хам фикр юритган. 
Булутдан пайдо булган ёмгир совугач, дулга айланади. Хаво­
нинг сув билан аралашишидан кор пайдо билади. Момакалди- 
рок ва чакмок шамолнинг булутларни ёриб утиши оркали со- 
дир булади, дейди. Ранг-баранг ёйлар (камалак) эса Куёш баъ- 
зан Ой нурларининг зич булутга тушишидан пайдо булади. У 
стихияли моддиюнчи, содда диалектик файласуф сифатида ху­
дони оламнинг сабабчиси, деган фикрни мутлако рад этиб, 
нарсаларнинг сабабчиси чексиз хаво, деб таъкидлайди. Лекин 
шу билан бирга Анаксимен худоларни мутлако инкор этмайди. 
Худоларнинг узлари \ам хаводан тузилган, дейди. Анаксимен 
бошка антик* юнон файласуфлари сингари материянинг ило- 
хийлашгани тугрисида фикр юритган. Анаксимен худоларнинг
1 К, а р а н г: В. Ф. А с м у с. История античной философии, стр. 21.
www.ziyouz.com kutubxonasi


табиат билан бир нарса дейиши пантеизмдан иборатдир. Бу 
хакда Цицерон шундай ёзади: «Худо хаво экан, у пайдо булади. 
Анаксименнинг хавоси, Анаксимандрнинг апейрони сингари 
илохийлашган, у улмас ва йук, булмасдир»1. Шундай кдлиб, 
Милет мактабининг намояндалари борлик,, харакатнинг мохи­
яти, яккалик ва умумийлик уртасидаги алок,алар тугрисидаги 
масалаларни илгари суришга харакат кдпдилар. Лекин бу барча 
масалалар ва содда диалектика даражасида куйилган ва хал 
этилган.
Милетликлар шунингдек, узлари кабул кдлган карорлари- 
ни принципиал — методологик кдмматини яхши хис кдлган- 
лар. Улар кддирган умумийликни хиссиётдан етарли даражада 
мавхумлашмаган шаклда ифода этганлар. Гарчанд милетлик фай­
ласуфлар харакатнинг мохияти тугрисидаги масалани куйган 
булсалар-да, Аристотел айтганидек, харакатнинг манбаини 
курсата олмаганлар.

Download 8,79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   83




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish