Zarralar fizikasi

E, Ek
va 
Eg
energiyalaming o‘zgarishiga bogMiq:
A E = |:й Е | - | Д Е к|. 
(5.9.4)
Agar Д E > 0, ya’ni | Д EJ > | Д Щ boMsa, yadro o‘z holatiga qaytadi,
173

---

• 
л
• 
|Д£*|
А Е < 0 bo
6
lsa, deformatsiya orta boradi, yadro bo'linadt. 
77
= 
7777-7
= 1
j 
a j
kritik holdir. A < 1 da yadro boclinmaydi, A = 
1
da kritik holat, A > 1 da 
yadro so'zsiz bo‘linadi.
Agar yadro tekis zaryadlangan ellipsoid deb qaralsa, boMinish parametri:
1 
E k
(5.9.5)
Kritik hoi uchun 
h 'M
I d e b , bo‘linish parametrini hisoblasak (5.9.2),
3 
e 2Z 2
(5.9.5) ifodalardan 
ц
2 • 
2 0 л R0a A
Z 1 
L u l a
;
a
i t i W
bu yerda /?
0
=1,3 * W-lssm, е=4,8*Ю
-10
CGSE, 
о vad —
10
20erg
/
s m 2 .
Demak, kritik hoi (Z
2
/A) = 45 yaqinlashgandayadro o‘z-o‘zidan bo‘linib 
ketadi. Yadro boMinish parametri Z2/A > 
(Z2/A)kr
boMganda u asosiy holatda 
ham bir onda spontan boMmadl,
Demak, yadrolar uchun 
Z
ning maksimal qiymatini (Z
2
/A)i(. = 45 dan 
kiltlrib chiqarish manikin. U taxminan 110 ga teng. Shuni ham aytish 
lozimki, tomchi modeli hamma tajriba natijalarini toMa tushuntirib bera 
olmaydi. Masalan, yadroning boMinish parametri Z2/A ning o‘zgarashiga 
qarab ftonoton oszgaravermaydi, boMinish yadrodagi nuklonlarning toq- 
juftligiga bogMiq, keyingi vaqtlarda izomer holatdan b*5fЙдМйаг kashf etildi. 
BularHihg hammasi yadrodagi qobiqlami nuklonlar bifan to4! ® »
tartibini, 
y a’hi yadro qobiq modiiim tftiborga olishni talab etadi.
Yadro energiyasi tideform atsiyalari orasidagi munosabatdan boMinish 
xususiyatlarini 
mumkin.
5.11-rasmdan r - 0 hoi sferik shakldagi uyg‘onmagan yadroga mos 
keladi. Yadro deformatsiyalanganda ellipsoid orasidagi masofa yadroning 
deformatsiyalanish parametrini ifodalaydi. Kuchli deformatsiyalangan yadro
m

---

uchun r masofa ortib boradi va r = r^da shar shaklini olgan boMaklar bir— 
hiriga tegib turgah hotdaM lr markazlarf orasidagimasofeoi ke&satadx. 
r 
*
rkr da E = E(r)maksimumga erishadi (5.12-rasm ).,
Yadro energiyasiM chikr lardaortaboradi,r p r^ maksimumga erishadi 
va r > r. da y$pa kam ayadi Uyg‘©ngan yadip epeigiyasi 
bUan r - 4 « s
dagi boM al^hataeneigiyasiE fs 2Ед,2, o ra ^ d a g ifa rq i« 8 k siy a ^ e J|^ a sra | 
beradi:
Q = E
a
~ ^-Еап-: ■
 
■
 
■
Ejct = *E.. b 
- aktivatsiya energiyasi deyiladi.
5.12-rasm.
Yadro boMinishi uchun tashqaridan aktivatsiya, energiyasidayn kam 
boMmagan uyg‘onM* energiyasi E „'
j
# b e ra h kerak, natijada energiya 
ajraladi.
BoMinishda ajralib chiquvchi energiya E . = Q, „ - Е , teng.
J
1 
°
J
ajr 
^ b o 1 
uyg ga 
°
5.9.1. N eytron ta ’sirida u ra n izotoplarining b o ‘linishi
Tabiatda uran aso san ikki izotop aralashm asi sifatid a uchraydi: