fT m
k o ‘paytm a ru x sat etilg an va taq iq la n g an o 'tis h la r
uchun
taxminan o‘zgarmas bo4lib, taqiqlangan o‘tishlar uchun
ruxsat etilgan
o ‘tishlarga qaraganda ancha katta boMishi kerak.
fT m
k o ‘paytm a
sekundlarda o ‘lchanadi va u o ‘ta ruxsat etilgan yengil yadrolarda
kuzatiladigan beta-o‘tishlar uchun ~103 s ga teng. Mendeleyev davriy
sistemasining o'rtasida joylashgan elem entlarda yuz beruvchi ruxsat
etilgan beta-o‘tishlar uchun ~105 s lar bo4adi. Chunki bu yadrolarda
neytron soni proton sonidan ko‘p va natijada so‘nggi
neytron bilan
proton egallagan energetik sathlarni bir-biridan farqlanadi. Shuning
uchun boshlang'ich va oxirgi holat to ‘lqin funksiyalari bir-biridan
kuchliroq farqlanib
m atritsa elem enti
\M\2
birdan ancha k ichik
bo‘ladi.
f r
bir necha tartibda o ‘zgarganligi
uchun logarifm a qiym ati
ishlatiladi. Bu
f r
ko‘paytma yadro strukturasiga juda sezgir. Ruxsat
etilgan yoki taqiqlangan o ctishlar elektron-antineytrino juftlarining olib
octgan orbital momentlari bilan belgilanadi. 0 4 is h ruxsat etilgan
I
=
0, taqiqlangan / = 1 boMsa va h.k. Bu bilan
f r
qiymati keskin otrib
boradi. Bunday boMish sababini quyidagicha izohlash m um kin.
M a’lumki klassik mexanika nuktai nazaridan elektron-antineytrino jufti
yigindi impulsi
P < h/R
boMgan / > 0 moment bilan yadrodan chiqishi
mumkin emas, lekin kvant mexanikasi bu
zarralar chiqishini katta
taqiqlashlik bilan ruxsat etadi. Bir xil sharoitda / momentga ega boMgan
zarralar juftining / = 0 boclgandagi chiqish ehtimolligi
r
t
>\21
( o t
f
i x i
(3.8.19)
hw
yerda
R
- yadro radiusi. (3.8.19) dan kocrinib turibdiki, taqiqlash birga
o'zgarganda
f r
bir necha tartib oshadi.
Beta aktiv yadrolarning b-spektr shakli va yashash vaqti nurlanayotgan
zarralar to6la harakat mikdori momentining kattaligiga juda bog‘liq. Ruxsat
etilgan p -o 4 ish lard a e -v ju fti to 4la momenti 0 yoki 1, bir karra
taqiqlanganda - 0, 1,2, ikki karra taqiqlanganda - 1, 2, 3 va h.k.
Beta-
o‘tishlarda juftlik o‘zgarishi e-
v
laming orbital momentlariga ko'ra, (—l)"7
100
цй
long. I
vii lioNilu yadrolam ing spinlari juftliklari o ‘zgarishi д 1 = 0, ±1
l*o’ lib juftliklari o‘zgarmasa.
Ruxsat etilgan P -o‘tishlari tanlash qoidasi ham Fermi va Gamov-Tellor
qoldalariga bo‘linadi.
I'ermi tanlash qoidasigako‘ra, spin, ju ftlik o ‘zgarishsiz д 1 = 0 (juftlik
o'/garishsiz), Gamov-Tellor tanlash qoidasiga ko‘ra, A 7 = 0,±1 (juftlik
o'/gurishsiz), ya’ni ruxsat etilgan o‘tishlarda P “( P +) va n ( v ) laming
spinlarining o‘zaro yo‘nalishi antiparallel yoki parallel bo‘lishi mumkin:
S / r + S v + l / r
= 0 ;
S p- + 3 у +1р-
+ / v = 1 -
Birinchi holda p-zarra va antineytrino spini antiparallel А / = 0,
yadroning momenti o‘zgarmaydi. Fermi tanlash qoidasiga mos keladi.
Ikkinchi holda b-zarra va antineytrino spini parallel Д / = 1, nuklon
spinining yo‘nalishi o ‘zgaradi, demak, yadroning to ‘la
momenti ham
o‘zgaradi. A I = 0, ±1 - bu Gamov-Tellor qoidasiga mos keladi.
Beta-yemirilish ehtimolligi orbital kvant sonlar o‘zgarishiga bog‘liq.
Masalan,
32P - ^ n S + J3~ + V
-y e m irilis h d a
f\P
- (
d 3/2 ),
-
( S V2
)
kvant sonlari bilan xarakterlanadi, spinlari o‘zgarishi
A I
= 1,
orbital
kvant soni A / = 2. Bu yemirilishda
A I
= 1, juftlik o‘zgarmaydi, ruxsat
etilgan o‘tish bo‘lishiga qaramasdan A / = 2 bo‘lganligi uchun lgft
m
7,9
juda ortib ketgan. Beta-yemirilishda izotopik spinlar bo‘yicha ham tanlash
qoidasini e ’tiborga olish lozim. Fermi xilidagi o‘tishlar uchun
A T =
0,
A T =
0 va Gamov-Tellor o ‘tishlari uchun esa
A T =
0,±1, A 7V = ±1.
Turli tartibli taqiqlar, ularga mos keladigan lg/? qiymatlar 3.1-jadvalda
keltirilgan.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: