5.14-rasm.
R eak to rn in g asosiy qism i aktiv z o n a d ir (1).
U n d a z a n jir reaksiya
yuz berib, energiya ajraladi. N ey tro n larn in g tash q arig a chiqib ketishini
kam aytirish uchun aktiv zonaga qaytargich (2) ich ig a jo y la n a d i. A ktiv
z o n a n e y tro n la rn i s e k in la tu v c h i b lo k la rd a n (3 ) v a u la rn i ic h id a
joylashgan yo q ilg ‘i kassetalari TV E L lardan (4) tash k il topgan (TVEL-
issiqlik ajratuvchi elem ent). (5) k an a llar o rq a li
T V E L dan ajralgan
issiqlikni olib ketuvchi g a z y o k i su y u q lik (issiq lik eltk ich ) o ‘tkaziladi.
R e a k siy a in te n s iv lig i n e y tro n la rn i k u c h li y u tu v c h i m o d d a la rd a n
y asalg an m axsus ste rje n la r y o rd a m id a b o sh q a rila d i.
R eak to r ishga
tu sh irilish d an oldin n eytronlarni y u tu v ch i (k ad m iy yoki bor karbidi)
sterjen (6) aktiv zonaga to ‘la k iritilg an h o latd a b o ‘ladi. B u h olda к < 1
va zan jir reaksiya b o ‘lm aydi. Sterjen aktiv zon ad an ch iq arila borishi
bilan к ortadi va к = 1 da reak to r statsio n ar rejim d a ishlay boshlaydi.
R eaktorning halokatini oldini olish m aqsadida q o ‘shim cha sterjen doim
tayyor turadi. N ey tro n lar soni keragidan ortib
ketishi bilan bu sterjen
avto m atik rav ish d a aktiv zo n ag a k iritila d i v a h a lo k a t old i olinadi.
R eaktorda hosil b o ‘lgan radioaktiv n u rlan ish lard an saqlanish uchun u
n e y tr o n v a g a m m a - n u r la r n i y u tu v c h i r a d ia ts i o n x a v f s i z li k n i
ta ’m inlaydigan m assiv jis m b ilan (7) o ‘raladi.
189
5.10.2. Tez n eytronlarda ishlaydigan reaktorlar. B re d e rla r
Tez neytronlarda ishlaydigan reaktorlar alohida xususiyatga ega.
1) Y oqilgM ni y u q o ri a n iq lik k a c h a to z a la s h ta la b e tilm a y d i.
Aralashm alarda tez neytronlar каш yutiladi.
2) Y oqiIg‘i
kuchli konsentrlangan, y a ’ni uran bilan boy itilg an
boMishi kerak.
3) Tez n e y tro n larn in g effek tiv kesim i k ich ik b o ‘lgani u ch u n
yoqilg‘ini issiq neytronli reaktorlardagidan ko‘proq olish talab etiladi.
4) Bu reaktorlar uchun sekinlatgich talab etilmaydi. Aktiv zonaning
o ‘lchami ju d a kichik, energiya ajralish zichligi yuqori 0,5 kW /sm 3
gacha yetadi.
5) Issiqlikni olib ketuvchi modda neytronlarni sekinlatmasligi kerak.
Shu maqsadda suyuq natriy foydalaniladi.
6) Tez neytronlar moddalarda yutilish ehtimolligi
kichik b o clgani
uchun reaktorni b oshqarishda y utu v ch i sterjen lard an fo y d alan ib
boclmaydi. Tez neytronli reaktorlami boshqarish aktiv zona va neytronlar
qaytargich
oralarini yaqinlashtirish, uzoqlashtirish bilan olib boriladi.
Tez neytronli reaktorlarni boshqarish murakkab. Lekin shunga qaramay
ulardan kelajakda keng foydalanish mumkin. Chunki sekin neytronli
reaktorlar uchun zarur boMgan 238U va 232Th element yadrolari tomonidan
radiatsion yutilish natijasida yadroviy yoqilg‘i sifatida ishlatish mumkin
bo4lgan yangi 239Pu va 233U izotoplari hosil bo‘ladi. Bunday reaktorlarga
k o ‘p ay tiru v ch i re a k to rla r yoki briderlar deyiladi:
Download
Do'stlaringiz bilan baham: