Nazorat savollari:
1. Radioaktivlik jarayoni atom, molekula yoki kristallarda bo4ladi deb
tushuntirish mumkinmi?
2. Tomson modeli va uning kamchiligi nimadan iborat?
3. Rezerfordning sayyoraviy modeli va kamchiligini aytib bering.
4. N.Bor postulatlari va muhimligini tushuntirib bering.
5. Yadroning proton-elektron (
pe
~) modeli va bu modelning yaroqsizligi
nimadan iborat?
6. Yadroning proton-neytron modeli nima? Bu modelning yaroqlilik
sababini tushuntiring?
8
I BOB. ATOM YADROSINING ASOSIY XUSUSIYATLARI
I. I -§. Yadroni tashkil etuvchi proton va neytronlarning xususiyatlari
Atom yadrosi ikki xil elementar zarralar - proton va neytronlardan
iboratdir.
Protonning massasi
(mp)
taxminan neytronning massasi
(mn)ga.
teng,
elektron massasi (w jdan -2000 marta katta:
( L
m
1836,15/и,
=
1,67265*1024 g.
m =
1838,68»/ = 1,67495-10-24 g.
n
5
e
5
0
Proton musbat zaryadli, zaryad miqdori elektron zaryadiga teng, ishorasi
qarama-qarshi.
Neytron - zaryadsiz neytral zarra.
Proton va neytronlar xususiy momentga, spinga ega
(s
= 1/2) bo‘lgan
I’ermi-Dirak statistikasiga bo‘ysunuvchi fermionlardir.
Atom flzikasidan m a’lumki, zaryadli, massali elektron mexanik
momentga ega bo‘lishi bilan bir vaqtda magnit momentga ham ega bo‘lishi
kerak.
Protonning zaryadi, spini elektron zaryadi va spiniga teng, massasi esa
katta boMgani uchun magnit momenti Bor magnetonidan kichik bo‘lishi
kcrak:
д и
Ип
=
2
m c
=
^
^
^ & 's
(Bor magnetoni)
Proton magnit momenti qiymat jihatdan yadro magnetoniga teng bo6lishi
kcrak:
f a
= - ^ - = 5,05-10
-24e r g / g - s
2 mpc
Ц =
1836,1//
г В
'
r yam
Lekin protonning magnit momenti kutilgan qiymatdan — 1
Ц yam
dan katta
bo*lib 2,79 //
wm
ekanligini ko‘rsatadi.
Neytron ham neytral zarra bo‘lishiga qaramasdan magnit momentga ega
oknn. Neytronning magnit momenti //
n
= -1,91
Ц
.
Magnit momentining
9
ishorasi manfiyligi spin yo'nalishiga qarama-qarshi yo4nalishda ekanligini
bildiradi.
Proton va neytronlar magnit momentlarining boshqacha boMishligi bu
zarralarning murakkab tuzilishga ega ekanligini ko4rsatadi.
Proton va neytronlar magnit momentlarini proton va neytronlar
markazlarida ya!ong‘och proton (neytron) va atrofida mezon buluti bor,
ular bir-birlariga uzviy almashinib turadi deyilsa tushunarli bo4 ladi. Masalan,
protonning magnit momentini tushuntirish uchun markazida yalong4och
neytron
n
Q
[, atrofida
n
+-mezon holatida
t
vaqt tursa, ( 1-/) vaqtda markazida
yalong'och proton p0, atrofida
n
°-mezon holatida (1.1 -rasm) bo4 Isin, u holda
o4rtacha magnit momenti
yam
(1.1.1)
71
П
1-t
1.1-rasm.
Bunda yalang'och proton p0ning magnit momenti
/л
p= 1
m yam, n
+-mezon
massasi proton massasidan 6,6 marta kichik bo4 lgani uchun magnit momenti
6,6 / ^ wda teng. w0, ;r°-mezonlar magnit momentlari nolga teng. (1.1.)
formuladan ko'rinib turibdiki, proton o'rtacha magnit momenti yadro
magnetonidan katta. Xuddi shuningdek, neytronning magnit momentini
10
I win I / vaqt ichida yalang'och
n0
va
л ° -
mezon buluti va (1-/) vaqtda
ig‘och
p0
va
n
“-mezon bulutidan iborat deb qarash mumkin (1.2-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |